आज मी प्रसिद्ध लेखक विश्वास पाटील यांच्या" नागकेशर " या कादंबरीचा परिचय करून देणार आहे. २०१९ मध्ये या कादंबरीची प्रथम आवृत्ती प्रसिद्ध झाली आहे.मूल्य ४५० रुपये.या आधी मी त्यांची " झाडा झडती" आणि "पांगिरा" ही दोन पुस्तके वाचलेली आहेत . धरणानंतर निर्माण झालेले प्रश्न आणि कारखानदारी मुळे निर्माण झालेले सामाजिक ,राजकीय स्थित्यंतर असा या दोन कादंबऱ्या च मुख्य विषय आहे. आज आपण" नागकेशर "या कादंबरी विषयी बोलूयात. तर आधी नागकेशर म्हणजे काय? नागकेशर ही एक प्रकार ची वेल वर्गीय वनस्पती असून ती जर उसाच्या फडात शिरली तर अख्खा उसाचा फड नष्ट करून टाकते. कादंबरीचे शीर्षक स्तुत्य आहे.कारण संपूर्ण कादंबरी ही उसाचा कारखाना, त्याअनुषंगाने येणारे राजकारण ,कौटुंबिक कलह ,खून अमाप पैसा,ढासळलेली नीतिमत्ता....आणि अखेर उध्वस्त....झालेली अनेक आयुष्य. ...या भोवती फिरते. लेखक हे एक प्रशासकीय अधिकारी म्हणून कार्यरत होते. त्यांना सर्व राजकीय तसेच सामाजिक ,कौटुंबिक प्रश्नांची सर्वांगीण जाणीव आहे.त्यामुळेच कादंबरीत ती आपल्याला प्रत्ययास येते. कथेविषयी थोडक्यात.... डोंगरे देशमुख हे "गजरा " कारखान्याचे संस्थापक ,चेअरमनअसतात.त्यांना एक मुलगा असतो. प्रिन्स त्याचे नाव. त्याची पत्नी शलाका..एखाद्या चित्रपटात शोभावे असे वर्णन आहे ..... तर या बापूराव देशमुख यांना एक भाऊ असतो..नाना.त्यांचा मुलगा बाजीराव, सून नेत्रा देवी ,,नातू सुपर प्रिन्स... कारखान्यावर वर्चस्व राहावे.जिल्हा ,तालुका पातळीवरील राजकारण,घरातील भाव भावकीचे मतभेद.टोकाचा संघर्ष.संपत्तीचा हव्यास...या सर्व गोष्टींचा.शेवटी कडेलोट होतो.तीव्र इर्षा विनाशाकडे घेऊन जाते..आणि बाजीराव चा फारसा सहभाग इच्छा नसताना इतरांच्या महत्वाकांक्षी स्वभावामुळे मृत्यू होतो. एक कुटुंब उध्वस्त होते.. ही थोडक्यात कथा.आता कथेची जमेची बाजू ही आहे.की कथा अतिशय वेगवान आहे. कुठंही कंटाळवाणी होत नाही.एखादा चित्रपट पाहतो असे वाटते.(मसाला) ३९६ पानाची ही कादंबरी वाचकास नक्कीच खिळवून ठेवते.वाक्य रचना रंजक आहे. तीव्र इर्षा .सत्तासंघर्ष,. संवादातून आणि पात्रांच्या भूमिकेने खूप परिणामकारक रीतीने व्यक्त होते. कादंबरी शेवटपर्यंत कुतूहल टिकवण्यात यशस्वी होते. अनेक धक्कादायक वळण कादंबरीत येत राहतात.चित्रपट पाहत आहोत असे मात्र वाटत राहते. ही एक मनोरंजक, वेगवान घडामोडींनी युक्त ,गावपातळीवरील राजकारणाचा सत्तासंघर्ष दाखवणारी कथा आहे.एक वेगळा बाज आहे. एक वेगळा अनुभव, वाचनाचा प्रयोग म्हणून नक्की वाचून बघावी .. ...Read more

आपली ‘नागकेशर’ ही कादंबरी नुकतीच वाचली. आपल्या इतर कादंबऱ्याप्रमाणेच ती आवडली. यापूर्वी आपल्या पानिपत, पांगिरा, झाडाझडती, चंद्रमुखी, संभाजी, महानायक या कादंबऱ्या मी वाचल्या आहेत. झाडाझडती आणि पांगिरा या आपल्या कादंबरीत सामान्य जनमाणसांचे प्रभावी चित्ण आले आहे. विशेषत: पांगिरा आणि झाडाझडतीमधील शेतकऱ्यांचा संघर्ष खूपच प्रत्ययकारी रीतीने आला आहे. ‘नागकेशर’मधून आपण दोन पिढ्यातील राजकीय संघर्षाचे प्रभावी चित्रण केले आहे. दोन कुटुंबातील राजकीय संघर्ष असेही त्याला म्हणता येईल. महाभारतात जसा कौरव आणि पांडव यांचा संघर्ष आला आहे. त्याचप्रमाणे हा दोन चुलतभाऊ आणि त्यांच्या बायकांमधील संघर्ष आलेला दिसून येतो. बापुराव डोंगरे देशमुख आणि बबननाना हे दोन भाऊ... आधी शिक्षक असणारे बापुराव डोंगरे. आपल्या बुद्धिमत्तेच्या बळावर राजकारणात जम बसवतात, सहकार क्षेत्र आणि साखर कारखानदारीच्या माध्यमातून ते खूप श्रीमंत होतात. ते आपल्या मुलाला बाजीरावला त्यांचा राजकीय वारस म्हणून निवडतील, असं बबननानाला वाटत असते. कादंबरी पुढे नेत असताना या दोन कुटुंबातील संघर्षाचे आणि त्यातून उद्भवलेल्या कट-कारस्थानाचे खूप प्रभावी चित्रण केले आहे. नाट्यमय घटनांचा क्रम सीमित करणारा आहे. बापुरावांचा मुलगा प्रिन्स याच्या लग्नाचे वातावरण खूप सुरेख आहे. त्यांचा सरंजामी थाट पानापानावर प्रभावी शब्दात वर्णन केलं आहे. प्रिन्ससाठी बापुरावांनी बडोदा येथील श्रीमंताची लेक पसंत केलेली असते. मात्र लग्नघडी जवळ येत असताना प्रिन्स मात्र रमेश दिवसेची बायको शलाका हिच्या प्रेमात पडतो. तिच्या व्यक्तिमत्त्वावर आणि रूप सौंदर्यावर भाळतो. खरं म्हणजे शलाकाला रमेश दिवसेपासून एक मुलगा झालेला आहे. मात्र नवऱ्याची मारझोड आणि छळवाद याला कंटाळून ती न्याय मागण्यासाठी प्रिन्सकडे जात असते. इथे मात्र तिच्या नशिबात वेगळेच ताट मांडून ठेवलेले असते. प्रिन्स आपल्या नियोजित वधुला टाळून शलाकाशी लग्न करायचा हट्ट धरतो आणि तडीस नेतो. त्यामुळे बापुराव हबकून जातात आणि मुलाच्या हट्टापुढे हार पत्करतात. हा नव्या आणि जुन्या पिढीतील वैचारिक संघर्ष या कादंबरीत आपण फारच ठळकपणे अधोरेखित केला आहे. तो बापुरावसाठी जसा धक्कादायक आहे. तसाच तो वाचकांनाही धक्का देतो. बाप-मुलातील भावा-भावातील असे संघर्ष आपल्याला सर्वांना दिसून येतात. या निमित्ताने मराठा समाजाची मानसिकता, त्यांचे सत्ता संघर्ष आणि स्वभावदर्शन अणि भावबंदकी हा सगळाच भाग ग्रेट वाटतो. विशेषत: भाऊ भावाचा वैरी’ या उक्तीप्रमाणे बबननाना बापुरावला जयश्री प्रकरणात प्रवृत्त करतात आणि बदनाम करण्याचा प्रयत्न करतात. तो वैरभावाचा कहर वाटतो. या एकाच प्रसंगातून दोन गोष्टी लेखक म्हणून आपण साध्य केल्या आहेत. एक म्हणजे बापुरावाच्या मनावर खोलवर परिणाम होतो आणि जन्मभर ते अपराधभावाने त्रस्त होतात. तर बबननाना मात्र सूडभावना, सूडकथा साध्य झाली म्हणून आसुरी आनंद घेतो. बापुरावाच्या आयुष्यातील जसे जयश्री प्रकरण आहे तसेच त्याचा पोरगा प्रिन्स याच्या आयुष्यातील शलाका प्रकरण आहे. दुसऱ्याची बायको आणि एक मुलगा असलेल्या बाईशी त्याने लग्न करणे ही बाब त्याच्यासाठी सामाजिकदृष्ट्या जन्मभरासाठी कमीपणा आणणारी आहे व तिचा लाभ बरोबर घेण्याचा प्रयत्न बबननाना त्यांची बायको चंचलादेवी, मुलगा बाजीराव आणि सून नेत्रादेवी मोठ्या शिताफीने आणि कटकारस्थाने रचून घेत राहतात. या युद्धावर आधारित कादंबरीचा व्यापक पट पुढे पुढे उलगडत जातो. तो भाग खूप छानपणे आणि प्रत्ययकारी रीतीने आपण मांडला आहे. या निमित्ताने महाराष्ट्रातील राजकारणातील व्यक्तीचे, निवडणुकातील लटपटी-खटपटीचे प्रसार व प्रचार तंत्राचे वास्तववादी चित्रण करण्याची संधी आपल्याला घेता आली. बापुरावाची पत्नी सुजाता देवी आणि मुलगी संध्या यांचे व्यक्तिचित्रण खास झाले आहे. संध्या आपल्या बापाच्या कृतीने तर सुजातादेवी नवऱ्याच्या कृतीने घायाळ झालेल्या अबला स्त्रिया आहे. त्यातही आपल्या पतीची आणि मुलांची, संसाराची काळजी घेणारी घरंदाज मराठा स्त्री म्हणून सुजाता देवीची व्यक्तिरेखा कायमची लक्षात राहते. प्रिन्स आणि त्याची पत्नी शलाका आपल्या जीवनात दोन पातळीवर संघर्षाला तोंड देताना समर्थपणे उभे राहतात. एकीकडे बबननाना, चंचलादेवी, बाजीराव आणि त्याची महत्त्वाकांक्षी पत्नी नेत्रादेवी यांच्याशी त्यांचा राजकीय वर्चस्वाचा आणि कारखानदारीतून झालेला सत्तासंघर्ष आहे. तो त्यांच्याशी त्या-त्या पातळीवर लढा देऊन ते यशस्वी होण्यासाठी प्रयत्न करतात. तर दुसऱ्या बाजूला शलाकाचा पहिला पती रमेश दिवसे आणि तिचा पहिल्या नवऱ्यापासून झालेला मुलगा अभिषेक यांच्याशीही त्यांचा संघर्ष हा होत राहतो. मात्र या प्रकरणात दोघेही पती-पत्नी एकमेकांना समजून घेऊन सहानुभूतिपूर्वक आणि आस्थेने त्यांच्याशी वर्तन करून ममताळू वृत्तीने या संघर्षात यशस्वी होतात. विशेषत: प्रिन्सने आपल्या पत्नीच्या प्रेमासाठी तिचा पहिल्या नवऱ्यापासून झालेल्या मुलाला स्वीकारणे हे खूपच थोर वाटते. ही बाब असंभवनीय म्हणून अपवादात्मक वाटते. एकीकडे प्रिन्स आणि शलाका अभिषेकवर प्रेम करत असतात. तो मात्र त्यांचा तिरस्कारच करतो. रमेश दिवसे बाजीरावाच्या कंपूत सामील होऊन निवडणुकीत उभा राहतो. ते मात्र त्याचा प्यादा म्हणून बळीचा बकरा म्हणून उपयोग करत असतात. अभिषेकलाही आपल्या आईची आणि तिच्या पतीची माया कळत नाही तो विशिष्ट हेतूने त्यांच्याशी वागत राहतो. आपल्या बापाशी झालेल्या संवादातून त्याची वृत्ती-प्रवृत्ती ठळकपणे झळकते. तो म्हणतो, ‘तुमच्यासारखा उगीच भेजाला त्रास देत मी खोल पाण्यात उडी घेत नाही. कोणी कोणाला फसवलं, कोणाला जीव लावला, कोणाला कोणी वाचवलं किंवा नाचवलं. या साऱ्या गोष्टी उडत. मला मात्र आपल्या सुपरप्रिन्स दादा भारी लकी वाटतो. किती भाग्यवान ज्याला बाजीरावसारखा बाप आणि नेत्रादेवीसारखी आई मिळाली. तेच बघा माझं लाइफ किती बेकार. माझ्या नशिबाला तुमच्यासारखा खत्रूड बाप मिळाला. उगाच मी तुमच्या पोटी जन्माला आलो. त्या ऐवजी मी बाजीराव शकुंतला आणि नेत्रादेवीच्या पोटी जन्माला आलो असतो, तर किती मजा आली असती.’ अभिषेकच्या बोलण्यातून आजच्या तरुण पिढीचीच भावना प्रतिनिधिक स्वरूपात व्यक्त होताना दिसते व ती वास्तव वाटते. कारण आजच्या पिढीच्या संदर्भात मायकलच्या वाटेला आलेलं ते कटू सत्य वाटते. बाजीराव आणि नेत्रादेवीचा पोरगा सुपरप्रिन्ससुद्धा त्याच वाटेचा प्रवासी आहे. कादंबरीतील लहान-मोठी असंख्य पात्रे, त्यांची स्वभावचित्रे खास झाली आहेत. आपापल्या ताणतणावात जगणाऱ्या बायका-माणसांची त्या-त्या प्रसंगातील. भावावस्था प्रत्ययकारी रीतीने व्यक्त झाली आहे. रमेशची हत्या आणि बाजीरावची आत्महत्या हा कादंबरीतील महत्त्वाचा भाग वाटतो. आपली निवेदन शैली, संवाद, भाषेचा डौल, शिव्या, म्हणी वाक्प्रचार आणि सगळ्यात महत्त्वाचे म्हणजे गतिमान असे कथासूत्र आणि प्रवाही निवेदन शैली. यामुळे ही कादंबरी एक प्रदीर्घ असा चित्रपट पाहण्याची अनुभूती देते. कादंबरीचा प्रिन्स, शलाका, आणि अभिषेक यांच्यावर बेतलेला शेवटही समर्पक वाटते. संपूर्ण कादंबरीला असलेली सूडकथेची, कटकारस्थानाची अशी तीव्र धार त्यामुळे मधुर वाटते. कादंबरीभर असलेला विशिष्ट प्रकारचा ताण आणि तीव्र बोचरेपणा यात सुखद झुळूक अनुभवायला यावी असा हा शेवट प्रभावी वाटतो. आला आला रूखवत, त्यात होते लसूण अन रामरावाची बाईल चालली शामरावाच्या मोटारीत बसून अशा उखाणेवजा ओळी कथाशयाच्या अंगाने समर्पक वाटतात आणि लक्षात राहतात. एक दीर्घ चित्रपट कथा वाचल्याचा अनुभव आपली ‘नागकेशर’ देते आणि कायमची लक्षात राहते. ...Read more

विश्वास पाटील याचे लेखणीतून उतरलेली सत्तासंघर्ष कुटुंबातही कसे थैमान घालतो या ज्वलंत व जळजळीत विषयावरील कादंबरी. काल्पनिक पात्रे सत्ताधीश,जेते,योद्धे आदींच्या लढाया, डावपेच, मोहिमा करत नाहीत.ती सत्ता, प्रतिष्ठा, पैसा, प्रभाव कसही करून काबी करण्याच्या जीवघेण्या स्पर्धेतील प्यादी आहेत. भले वजीर,हत्ती,घोडे,उंट नसतीलही; पण तोच झगडा करतात.तसेच वागतात.तसाच खुनशीपणा करतात.तशीच लालसा बाळगतात.तसेच छुपे डावपेच आखतात. तशीच उघड ईर्षा करत मत्सराचे फुत्कार सोडत एकत्र रहातात.तशीच बेपर्वाई दाखवत जीवन जगतात.आणि तितक्याच कोडगेपणे परिणामांना सामोरे जातात. मानवी जीवनातील खेळते प्रवाह व सुप्त अंतःप्रेरणा शेवटी एकच आहेत हे सूत्र मनावर बिंबवतात. काम,क्रोध,मद,मोह इत्यादि षड्रिपू यांनी प्रत्येकाचा भावनिक पिंड बनलेला आहे. कोणी बाह्यजगाने बहाल केलेली पद व सत्ता ही कवचकुंडलांचे आड या तमोगुणांना झाकतो. कोणी यांची ढाल वापरून आपली लालसा व कामना पूर्ण करतो.कुणी या कवचांनी लादलेली जबाबदारी गुंडाळतो व लोक,नोकरवर्ग, कामगार,शेतकरी,मतदार यांना दारीही उभा करत नाही. आणि आपली स्वप्ने व हाव यांचे दावणीला बांधतो. माणस शहरी असोत वा खेडूत , सभ्यता व संस्कृती यांचा किमान सामाजिक बुरखा संपत्ती व ऐयाशी हा भुलभुलैया प्राप्त करणेकरता कसा टरटरा फाडतात याचे बिनधास्त वर्णन "नागकेशर"मध्ये आहे ...Read more

नागकेशर विश्वास पाटील नागकेशराचा वेल हुमनी किड्यापेक्षा जालीम ! रानात उगवला तर बोल-बोल म्हणता अख्खा फड खाऊन फस्त करतो. एक प्राथमिक शिक्षक असणारा माणूस सहकार क्षेत्राच्या जोरावर कसा मोठा होतो.साखर कारखाना,मेडिकल कॉलेज या माध्यमातून स्वतःचे एक ाम्राज्य उभे करतो.स्वतःचा एक दबदबा गल्ली पासून दिल्लीपर्यंत निर्माण करतो. हे त्या माणसापुरते त्याने केलं म्हणून कौतुकास्पद च मात्र त्याच्या जीवावर मोठेपण रुबाब मिरवणाऱ्या पुढच्या पिढीतील दोन कुटुंबातला संघर्ष.कधी छुपा तर कधी उघड उघड, शह-काटशह चे राजकारण,या धगधगत्या निखाऱ्यावर आप्तस्वकीय,दुय्यम नेतेमंडळी यांनी भाजून घेतलेली स्वार्थाची पोळी. बापूराव डोंगरे-देशमुख आणि बबननाना डोंगरे-देशमुख या सख्ख्या भावांच्या पुढच्या पिढीतील वारसदार प्रिन्स आणि शलाका देशमुख व बाजीराव आणि नेत्रा देशमुख यांच्यातील साखर कारखाना त्यातील संचालक पद, चेअरमन पद, मेडिकल कॉलेज मधील केपीटेशन फी,डोनेशन यांच्या भागीदारीचा वाद आणि त्यातून रंगत गेलेले हेवेदावे आणि त्यातून मांडला गेलेला एक राजकीय अस्तित्वासाठीचा पट कधी फासे या गटाचे तर कधी त्या गटाचे पानोपानी उत्कंठा वाढवत नेणारी पुरोगामी म्हणवणाऱ्या महाराष्ट्र राज्यातील राजकीय हेवेदाव्यांचे चित्रण असणारी कादंबरी. ...Read more