आत्मभान जागवणारी ग्रंथसंपदा… आयुष्यात काही तरी करुन दाखवण्याची प्रेरणा देणारे आणखी एक दर्जेदार पुस्तक म्हणजे ’नवभारताचे शिल्पकार’. हे पुस्तक म्हणजे ज्येष्ठ पत्रकार वीर संघवी यांनी भारतीय उद्योगक्षेत्रातील आघाडीच्या नेतृत्वांशी केलेली दिलखुलास बातचीतआहे. एक मुलाखतकार आणि मुत्सद्दी लेखक महणून वीर संघवी सर्वांनाच परिचित आहेत. त्यांनी प्रश्नांची गुगली टाकत अनेकांना बोलते केले आणि गोंधळवून टाकले पण, उद्योगक्षेत्रातील काही मातब्बरांच्या यशोगाथा पडताळून पाहताना ते स्वत:च चकीत झाले, त्यातूनच नवभारताच्या ११ रत्नांचा परिचय करुन देण्याचे त्यांच्या मनाने धाटले, हे अकराजण म्हणजे नंदन निलेकणी, कुमार मंगलम बिर्ला, सुनील मित्तल, राजीव चंद्रशेखर, अझीम प्रेमजी, सुभाष चंद्रा, बिक्की ओबेरॉय, नसली वाडिया, उदय कोटक, विजय मल्ल्या आणि रतन टाटा. या सर्वांच्या जडणघडणीची कुतूहलजनक गाथा वीर संघवी यांनी मांडली असून त्याचा नेटका अनुवाद सुप्रिया वकील यांनी केला आहे. संघवी यांनी वर्णन केलेली या अकराजणांची टीम आपल्याला उद्योगजगतातील अनेक बारकावे उलगडून दाखवतेच पण विविध क्षेत्रातील संधींचा फायदा कसा घेतला गेला हे पडताळून दाखवले. भारतीय उद्योगक्षेत्र आणि त्यातील जिद्दीची कहाणी जुळून समजून घ्यायची तर या पुस्तकाला पर्याय नाही. ...Read more

दर्जेदार पुस्तकांची मेजवानी… उत्तम आणि सकस साहित्य वाचायला मिळावे अशी प्रत्येकाची इच्छा असते. मात्र प्रादेशिक भाषांमधून अनेक चांगल्या पुस्तकांचे अनुवाद होत नाहीत. ही त्रुटी दूर करण्यासाठी तसेच दिग्गज उद्योगपतींची जडणघडण सामान्य वाचकांपर्यंत पोहोचवण्ासाठी मेहता प्रकाशनतर्फे नवीन चार दर्जेदार अनुवादित पुस्तके प्रकाशित करण्यात आली आहेत. माणूस अनेकदा आत्मशोधाच्या प्रतिक्षेत असतो. या शोधात त्याला अनेक प्रश्न पडतात. आपण यशस्वी होऊ ना, यशाचे सूत्र गवसेल का नाही असे प्रश्न त्याला पडतात. त्यामुळे वेळ येते ती आत्मपरीक्षणाची. ते करताना आजूबाजूला विविध क्षेत्रातील मातब्बरांची मातब्बरी पहायला मिळते. ही माणसं मोठी कशी झाली आणि त्यांनी पाहता पाहता आकाशाला गवसणी कशी घातली हे तपासून पाहताना आश्चर्य वाटतं. म्हणूनच अशा विलक्षण उमेद लाभलेल्या व्यक्तिमत्त्वाची जीवनगाथा पडताळून पाहण्याची संधी मिळाली की गमवावीशी वाटत नाही. ‘मेहता प्रकाशन’तर्फे अलीकडेच अशी चार पुस्तके बाजारात आणण्यात आली आहेत. धीरूभाईझम, प्रतिकूलतेवर मात, नवभारताचे शिल्पकार आणि ईट हॅपन्ड इन इंडिया या चार पुस्तकांनी प्रत्येक सामान्य माणसाची जिगर जागवल्यास नवल नाही. धीरूभाईझम आणि प्रतिकूलतेवर मात या ए. जी कृष्णमूर्ती लिखित दोन पुस्तकांचा अनुवाद सुप्रिया वकील यांनी केला आहे. दोन्ही पुस्तकांमधून धीरूभाई अंबानी यांचे कार्यविषयक असामान्य तत्त्वज्ञान आणि प्रतिकूलतेवर मात करणाऱ्या शौर्याची, अथक प्रयत्नांची विलक्षण कहाणी रेखाटण्यात आली आहे. वस्तुत: धीरूभाई अंबानी हेच एक विद्यापीठ आहे. ज्या उमेदीने त्यांनी व्यवसाय केला, अनेक संकटावर मात केली आणि ‘आम्ही माणसांच्या भरवशावर धोका पत्करतो’ हे जीवनसूत्र मानले त्याची स्पष्ट झलक धीरूभार्इंवरील दोन पुस्तकांमुळे मिळते. दोन्ही पुस्तकांना ज्येष्ठ उद्योगपती आणि सुपुत्र मुकेश अंबानी यांची प्रस्तावना लाभली आहे. संपूर्ण हयातीत धीरूभाई ‘आशा हे तुमचं सर्वात शक्तीमान शस्त्र आहे, तर आत्मविश्वास हे सर्वात मोठी जमेची बाजू आहे’ असं सांगत राहिले. मुकेश अंबानी यांनी हे सूत्र उचलून धरताना धीरूभार्इंच्या आयुष्यातील अनेक टप्पे जवळून वर्णन केले आहे. ‘गुरू’ या चित्रपटातून धीरूभार्इंना समांतर असे एक व्यक्तिमत्व चितारण्यात आले आणि त्यामुळे त्यांची यशोगाथा रूपेरी कहाणी बनून जगापुढे आली. या कहाणीचा तपशिलवार घेतलेला मागोवा दोन पुस्तकांमधून पहायला मिळतो. ‘प्रतिकूलतेवर मात’ या पुस्तकातील प्रतिकूलता असूनही, किशोरवयीन स्वातंत्र्यसेनानी, संपूर्ण विश्वास-एक जीवनमार्ग, आव्हानं, अशक्य? - ते काय असतं? विशालहृदयी नेता आदी टप्प्यांमधून धीरूभार्इंचे नेमकं व्यक्तिमत्त्व उलगडतं. धीरूभार्इंनी म्हटलं होतं, ‘आपण स्वप्न बघण्याचं धाडस केलं पाहिजे आणि तेसुद्धा भव्य स्वप्न बघण्याचं,’ हे स्वप्न त्यांचे दोन्ही सुपुत्र आज अंमलात आणत आहेत. या संपूर्ण परिवाराने अशा ठराविक गृहितकांवर अढळ श्रद्धा ठेवत मिळवलेलं यश आवर्जून तपासून पाहण्याजोगं आहे. दोन्ही पुस्तके सुमारे ७० पानांची असून त्यांची किंमत अनुक्रमे ८० आणि ७० रुपये अशी आहे. ‘मेहता प्रकाशन’च्याच ‘इट हॅपन्ड इन इंडिया’ या पुस्तकाने अशीच एक जिगरबाज कहाणी मांडली आहे. भारतातील किरकोळ विक्री क्षेत्राचा पसारा गेल्या पाच वर्षात वाढला. या काळात हृदयात धडकी भरवणारे टोलेजंग मॉल्स धडाधड उभे राहिले आणि त्यांचे करोडोंचे अर्थकारण समजून घेता घेता सामान्यजनच नव्हे तर वेगवेगळ्या क्षेत्रातले दिग्गजही हबवूâन गेले. मॉल्सच्या वाढत्या पसाNयात बिग बझार, सेंट्रल, पेंटॅलून्स, फूड बझार यांच्या शृंखलांनी अनेकांचे डोळे दिपवले. या सर्व उद्योगांचे प्रमुख म्हणून किशोर बियाणी प्रसिद्ध आहेत. गेल्या काही दिवसांमध्ये भारतीय उद्योगजगतात विशेष नाव कमावणाऱ्या बियाणींची सध्या ‘इट हॅपन्ड इन इंडिया’ या पुस्तकाच्या मराठी भाषांतराच्या निमित्ताने चांगली चर्चा होत आहे. वस्तूत: नामांकित उद्योजकांना बियाणींचा किरकोळ विक्री क्षेत्रात धडाक्याने उतरण्याचा उपक्रम म्हणजे एक पोरखेळ वाटला होता. चाकोरीबद्ध व्यवस्थापकांना त्यांच्या तार्विâक विचारप्रणालीनं गोंधळात टाकलं होतं. त्यांच्या बेपर्वाई बघून सहकारी काळजीत पडले होते. असे असताना बियाणी मात्र आपल्या तत्त्वानुसार पुढे जात राहिले. भरभराट अनुभवणाऱ्या भारतीय बाजारपेठेद्वारे मिळणाऱ्या विविध गुप्त संधींचा उपयोग त्यांनी करून घेतला आणि भारतीय किरकोळ विक्रीक्षेत्रामध्ये आमूलाग्र बदल घडवून आणले. प्रचंड जाहिरातबाजी करून आणि विक्रीच्या नवनवीन क्ऌप्त्या लढवून बियाणींनी बाजारपेठेतली हलचल कायम ठेवली. त्यामुळे आज त्यांच्या नावापेक्षा विक्री कल्पनांची विशेष चर्चा आढळते. ‘इट हॅपन्ड इन इंडिया’ या पुस्तकातून त्यांची कहाणी टप्प्याटप्प्याने उलगडून दाखवली आहे. व्यवसायाच्या भारतीय शैलीवर श्रद्धा ठेवून ग्राहकांच्या मनाचा अचूक वेध घेणाऱ्या बियाणींच्या यशोगाथेची ही झलक आवर्जून अनुभवण्याजोगी आहे. माणसाने अनुभवातून सतत काही तरी शिकत जावं असं म्हणतात. हा नियम खरा मानायचा तर बियाणींचे अनुभव तपासून पहायला हवेत. ‘इट हॅपन्ड इन इंडिया’चे लेखक स्वत: किशोर बियाणी आणि दीपायन वैश्य असून मराठी भाषांतर उषा महाजन यांनी केले आहे. सध्या सर्वत्र उपलब्ध आहे. २२४ पानांचे हे पुस्तक १८० रुपयाला उपलब्ध आहे. आयुष्यात काही तरी करून दाखवण्याची प्रेरणा देणारे आणखी एक दर्जेदार पुस्तक म्हणजे ‘नवभारताचे शिल्पकार’ हे पुस्तक महणजे ज्येष्ठ पत्रकार वीर संघवी यांनी भारतीय उद्योगक्षेत्रातील आघाडीच्या नेतृत्वांशी केलेली दिलखुलास बातचीत आहे. एक मुलाखतकार आणि मुत्सद्दी लेखक म्हणून वीर संघवी सर्वांनाच परिचित आहेत. त्यांनी प्रश्नांची गुगली टाकत अनेकांना बोलते केले आणि गोंधळवून टाकले पण, उद्योगक्षेत्रातील काही मातब्बरांच्या यशोगाथा पडताळून पाहताना ते स्वत:च चकित झाले. त्यातूनच नवभारताच्या ११ रत्नांचा परिचय करून देण्याचे त्यांच्या मनाने धाटले. हे अकराजण म्हणजे नंदन निलेकणी, कुमार मंगलम बिर्ला, सुनील मित्तल, राजीव चंद्रशेखर, अझीम प्रेमजी, सुभाष चंद्रा, बिक्की ओबेरॉय, नसली वाडिया, उदय कोटक, विजय मल्ल्या आणि रतन टाटा. या सर्वांच्या जडणघडणीची कुतुहलजनक गाथा वीर संघवी यांनी मांडली असून त्याचा नेटका अनुवाद सुप्रिया वकील यांनी केला आहे. संघवी यांनी वर्णन केलेली या अकराजणांची टीम आपल्याला उद्योगजगतातील अनेक बारकावे उलगडून दाखवतेच पण विविध क्षेत्रातील संधींचा फायदा कसा घेतला गेला हे पडताळून दाखवते. भारतीय उद्योगक्षेत्र आणि त्यातील जिद्दीची कहाणी जवळून समजून घ्यायची तर या पुस्तकाला पर्याय नाही. १२४ पानांचे हे पुस्तक १०० रुपयांना उपलब्ध आहे. ...Read more

नवभारताचे शिल्पकार… भारत स्वतंत्र झाला त्या वेळी ज्यांना खऱ्या अर्थाने उद्योगपती म्हणता येते असे दोनच उद्योगपती देशात होते. उद्योगपती म्हटले की, लोकांना जमशेदजी टाटा आणि बिर्ला कुटुंबीय यांच्या नावाची आठवण व्हायची. नंतरच्या काळात अनेक नवे घराणे या कषेत्रात आले त्यापैकी मफतलाल, नंदा, महेंद्र या कुटुंबांचा विचार करावा लागेल. १९५६ च्या सुमारास देशात खऱ्या अर्थाने औद्योगिकरणाला अनुकूल असे वातावरण तयार व्हायला सुरुवात झाली. विकास करायचाच या उद्देशाने केंद्र व राज्य शासनाने उद्योगधंद्यांसाठी लागणाऱ्या पायाभूत सुविधा उभारण्याची तयारी सुरू केली. त्याच वेळी पुढील काळात देशातील उत्पादने देशी नसतील अशी काळजी घेण्यात आली. या सुमारास धीरूभाई अंबानी यांनी परदेशातून येऊन रिलायन्सचा पाया घातला. पुढे १९७० च्या सुमारास इलेक्ट्रॉनिक क्रांती झाली. या क्रांतीने उद्योग व्यवसायासाठी किती तरी क्षेत्रे नव्याने उपलब्ध करून दिली. त्याचा फायदा घेऊन नारायण मूर्ती यांनी इन्फोसेसचा पाया घातला तर अजीज पे्रमजी यांनी विप्रोचे क्षेत्र वाढविले. सुभाष चंद्रा, उदय कोटक, विजय मल्ल्या, बी. के. ओबेरॉय, कुमार मंगलम बिर्ला आदींनी या क्षेत्रात भरारी घेतली. या लोकांना देशाला औद्योगिक चेहरा मिळवून दिला. खुल्या अर्थव्यवस्थेनंतर यापैकी अनेकांनी आपले उद्योग क्षेत्र देशाबाहेर वाढवले. देशात उत्पादित होणाऱ्या मालाची गुणवत्ता व दर्जा वाढविला. आंतरराट्रीय दर्जेचे उत्पादने देशात सुरू झाली. भारतीय उत्पादने इतर देशातील उत्पादनाच्या तुलनेत सरस असली तरी त्याची किंमत मात्र कमी असते. त्याचा फायदा घेऊन हे उद्योग घराणे वाढत राहिले आणि देशाचा लौकिकही वाढत राहिला. भारताला नवा चेहरा मिळवून देणाऱ्या काही लोकांविषयी वीर संगवी यांनी त्यांच्या कर्तृत्वाचा वेध घेण्याचा प्रयत्न केला. त्याचा हा प्रयत्न नवभारताचे शिल्पकार या पुस्तकामार्फत बाहेर आला. सुप्रिया वकील यांनी या पुस्तकाचा मराठीत अनुवाद केला असून मेहता पब्लिकेशन हाऊसने हे पुस्तक प्रकाशित केले आहे. उद्योजक हा जन्मावा लागतो, यशस्वी उद्योजक होण्यासाठी उद्योगधंद्याचे ज्ञान पाहिजे. त्याच वेळी परिश्रम करण्याची तयारी पाहिजे. परिश्रम हे योजनाबद्ध असले पाहजे. अलीकडे उद्योगधंद्यात यशस्वी होणाऱ्या लोकांना फार लवकरच प्रचंड पैसा मिळतो, पैसा मिळाला म्हणून माणसे बदलतात. अशी माणसे उद्योग व्यवसाय क्षेत्रात दीर्घकाळ टिकून राहू शकत नाहीत. व्यवसायात टिकून राहण्यासाठी काळाचा वेग घेणे मानवी स्वभावाचे निरीक्षण आणि स्वतःच्या वागण्यात बदल करण्याची तयारी पाहिजे, असे या लोकांचे चरित्र पाहिले तर प्रकर्षाने लक्षात येते. नवभारताचे शिल्पकार या पुस्तकात यशस्वी उद्योजकांच्या मुलाखती आहेत. त्यांचे चरित्र नाही. लेखकाने त्यांच्याशी केलेल्या चर्चेतून त्यांच्या कामाचे महत्त्व उलगडत जाते. त्यासाठी संबंधितांनी बराच अभ्यास केला असावा असे सहज लक्षात येते. मोठ्या माणसांच्या मुलाखती मिळविणे आणि प्रत्यक्ष मुलाखत घेणे सोपे नाही या बाबीचा प्रत्यय जागोजागी येत असतो. इन्फोसिस ही जगातली एक मोठी आयटी कंपनी. इन्फोसिसची स्थापना करणारे नारायण मूर्ती आणि नंदन नीलकेनी हे पाटणी कॉम्प्युटरमध्ये कर्मचारी होते. एका किरकोळ कारणावरून त्या दोघांनीही पटणी कॉम्युटर्स कंपनी सोडली आणि इन्फोसिसची स्थापना केली. नारायण मूर्ती हे तरुणवयात साम्यवादी विचारांकडे आकर्षित झालेले उद्योजक आहेत. इन्फोसिसची उभारणी करताना त्यांनी आपली साम्यवादी विचारसरणी सोडली असावी असे वाटत नाही. त्यांच्यासाठी इन्फोसिस ही प्रायव्हेट लिमिटेड करणे अवगत नव्हते. तरीही त्यांनी इन्फोसिस ही पब्लिक लिमिटेड कंपनी केली. या एकाच कृतीमधून नारायण मूर्ती आणि नंदन यांच्या मनाचा मोठेपणा दिसून येतो. इन्फोसिसबद्दल सांगितले जाते की, या वंâपनीत काम करणारा एकूण एक कामगार हा कंपनीचा मालक आहे. कामगार भरती करताना व्यवस्थापनाने जात-पात-धर्म-राजकीय विचारसरणी यांना थारा दिला नाही. फक्त गुणवत्ता पाहिली. त्यामुळेच आज ही वंâपनी जगातल्या बलाढ्य आणि चांगला नफा मिळविणाऱ्या कंपनीपैकी समजली जाते. अजीज प्रेमजी हे विप्रोचे मालक. विप्रोचा आयटी क्षेत्रात प्रवेश होण्यापूर्वी प्रेमजी यांचा वनस्पती तूप उत्पादनाचा व्यवसाय होता. शिवाय साबण उत्पादनही चालू होते. प्रेमजी यांनी या क्षेत्रात पदार्पण केले आणि आज ते भारतातील सर्वांत श्रीमंत म्हणून ओळखले जातात. उदय कोटक - महिंद्रा, विजय मल्ल्या, कुमार मंगलम बिर्ला, राजीव चंद्रशेखर, ओबेरॉय यांचेही चरित्र अशीच कर्तृत्वांनी भारावलेली आहेत. या लोकांनी उद्योग-व्यवसाय वाढविला आणि हजारो लोकांच्या रोजगाराची सोय केली. उद्योजक हा प्रशिक्षणाने तयार होत नसतो ही बाब त्यांनी पुन्हा एकदा दाखवून दिली आहे. ...Read more