* Front & back cover images are for illustration purposes only and the price of book is sold separately.
  • Availability : Available
  • ISBN : 9788171619665
  • Edition : 4
  • Publishing Year : JANUARY 1947
  • Weight : 0.00 gms
  • Pages : 112
  • Language : MARATHI
  • Category : POEMS
  • Available in Combos :SHANTA SHELKE COMBO SET - 21 BOOKS
Quantity
Buying Options:
  • Ebooks:
  • Print Books:
IT HAS NOTHING TO DO WITH TODAY`S SYMBOLISM AND THE MYSTICISM IT CREATES. SIMILARLY, ONE MORE THING I LIKED IN THAT POEM. IT IS THAT THE POET DOES NOT WANT TO TEACH THE READER ANYTHING. ONE MORE THING TO BE MENTIONED IS THAT THE GROTESQUE WORSHIP THAT HAS CREPT INTO MARATHI LITERATURE HAS NOT YET HAD ANY EFFECT ON THIS POEM. ALTHOUGH THERE IS A LOT OF LOOSE DECORATION IN THIS POEM, THERE IS NO NEW GENDER SECT IN IT. IT IS, IT IS ONLY, STRAIGHT, PURE, INNOCENT SOUL-SEARCHING!...`
‘...शांताबाईंची कविता मला आवडते; आणि मनापासून आवडते. तिच्यामध्ये जी सहजता आणि प्रसन्नता आहे, ती आजकालच्या इतर काव्यात क्वचितच पाहावयास मिळते. तीमध्ये त्यांच्या मनातील अर्थ अगदी स्वच्छपणे प्रतिबिंबित झालेला असतो. तो मजावून घेण्यासाठी तिजबरोबर झटापट करावी लागत नाही. आजकालचा प्रतीकवाद आणि त्यामुळे निर्माण होणारे गूढगुंजन तीमध्ये मुळीच नाही. त्याचप्रमाणे आणखीही एक गोष्ट मला त्या कवितेमध्ये आवडली. ती अशी, की कवयित्रीच्या मनात वाचकाला काहीही शिकवावयाचे नाही. म्हणजेच कोणत्याही प्रकारचे प्रेषिताचे अवसान तिने आणलेले नाही. तिसरी समाधानाची गोष्ट अशी, की शांताबाईंना आपल्या कवितेमध्ये कोणत्याही प्रकारचा क्रांतिकारकत्वाचा अधिकार सांगावयाचा नाही, की वाचकाला धक्के देऊन त्याला जागृत करण्याची महत्त्वाकांक्षाही त्यांनी धरलेली नाही. आणखीही एका गोष्टीचा उल्लेख करावयाचा, म्हणजे मराठी वाङ्मयात डोकावू पाहणाया विकट (GROTESQUE) पूजेचा या कवितेवर काहीही परिणाम अद्यापि झालेला नाही. या कवितेत मोकळा शृंगार पुष्कळच असला, तरी नव्याने येऊ पाहणारा लिंगसंप्रदाय तीमध्ये मुळीच नाही. आहे, तो केवळ, सरळ, शुद्ध, निरागस आत्माविष्कार!...’ –रा. श्री. जोग
Video not available
No Records Found
No Records Found
Keywords
#VARSHA #SHANTA #J #SHELAKE #KAVITA #SANGRAH #MI #VIFAL #AAS #PAUS #SRUSHTI #ANI #MI #HIRVAL #PRABHAT #SWAPNA #ANI #JAGRUTI #SHRADDHA #DUPAR #वर्षा #शान्ता #ज. #शेळके #कवितासंग्रह #मी #विफल #आस #पाऊस #सृष्टि #आणि #मी #हिरवळ #प्रभात #स्वप्न #आणि #जागृति #श्रद्धा #दुपार
Customer Reviews
  • Rating StarDAINIK TARUN BHARAT 20-07-2001

    शांत, सौम्य, संयत... शांताबाई शेळके हे नाव मराठी वाचकाला अत्यंत परिचित आहे. शांताबार्इंची कविता असो वा लेख, आपल्याला प्रसन्न, टवटवीत, शैलीदार आणि सकस असं काहीतरी वाचायला मिळणार याची वाचकाला खात्रीच असते. प्रस्तुत ‘वर्षा’ हा शांताबार्इंचा प्रकाशित झलेला पहिला काव्यसंग्रह. १९४७ साली त्याची पहिली आवृत्ती निघाली होती. त्यानंतर तब्बल त्रेपन्न वर्षांनी आता ही दुसरी आवृत्ती निघते आहे. शांताबार्इंवर ‘रविकिरण मंडळा’चा नि त्यातही माधव ज्युलियन यांच्या कवितेचा फार प्रभाव तेव्हा होता. प्रस्तुत काव्यसंग्रहाच्या सुरुवातीच्या मनोगतात त्यांनी स्वत:च ही गोष्ट सांगून टाकली आहे. प्रत्यक्षात कविता वाचतानाही आपल्याला जाणवतं की, ‘कवयित्री अद्याप माधव ज्युलियन यांच्या प्रभावाखाली आहे. माधव ज्युलियनांच्या काव्याचं विशिष्ट वळण इथे ठायी ठायी डोकावतं. पण त्याचवेळी कवयित्रीचं आपलं असं काही खास वळणही दिसून येतं. माधवरावांच्या काव्यातला फारसीचा वापर इथे जराही नाही. काव्यसंग्रहाच्या ‘वर्षा’ या नावावरूनच लक्षात येईल की, कवयित्री निसर्गवेडी आहे. निसर्गाच्या सौम्य, शांत, सुंदर रूपाचं वर्णन करणाऱ्या बऱ्याच कविता इथे आहेत. ते ते विशिष्ट निसर्गचित्र रसिकांसमोर नुसतं उभं राहत नाही तर आपण स्वत:च त्या निसर्गचित्रातले एक आहोत; काव्यात वर्णिलेला तो प्रसन्न, हिरवाकंच निसर्ग आपल्याच हृदयात कुठेतरी फुलतो आहे असा रम्य अनुभव वाचकाला येतो आणि हेच तर शांताबार्इंच्या शब्दकळेचं सामर्थ्य आहे. त्यावेळी उदयोन्मुख असलेल्या एका कवयित्रीच्या पहिल्याच काव्यसंग्रहाला प्रा. रा. श्री. जोगांसारख्या दर्दी समीक्षकाची प्रस्तावना लाभते यात बरंच काही आलं. प्रा. जोगांची ही प्रस्तावना अगदी नेमक्या शब्दांत शांताबार्इंच्या लेखनातली सारी सौंदर्यस्थळं, सारी सामर्थ्य वाचकांसमोर ठेवते. प्रा. जोग लिहितात, ‘शांताबार्इंची कविता मला आवडते आणि मनापासून आवडते. तिच्यामध्ये जी सहजता आणि प्रसन्नता आहे, ती आजकालच्या इतर काव्यात क्वचितच पाहायला मिळते. तीमध्ये त्यांच्या मनातील अर्थ अगदी स्वच्छपणे प्रतिबिंबित झालेला असतो. तो समजावून घेण्यासाठी तिजबरोबर झटापट करावी लागत नाही. या कवितेत प्रतीकवाद आणि गूढगुंजन मुळीच नाही. कवयित्रीच्या मनात वाचकाला काहीही शिकवावयाचे नाही. म्हणजेच कोणत्याही प्रकारचे प्रेषिताचे अवसान तिने आणलेले नाही. या कवितेत मोकळा शृंगार खूप असला तरी नव्याने येऊ पाहणारा लिंगसंप्रदाय तीमध्ये मुळीच नाही. आहे, तो केवळ सरळ, शुद्धा, निरागस आत्माविषकार!’ १९४७ साली लिहिलेली ही प्रस्तावना आणखी शंभर टक्के समर्पक आहे. प्रा. जोगांनी वर्णिलेले गुण शांताबार्इंच्या लेखणीने आजही जसेच्या तसे जपलेले आहेत किंबहुंना व्यासंग, चिंतन आणि अनुभव यांनी ते गुण अधिकच तेजाळले आहेत. त्याचप्रमाणे दुर्बोधता, प्रेषिताचा आव, गूढगुंजन आणि लिंगसंप्रदाय आदी गुणांचा (!) वाराही शांताबार्इंनी आपल्या लेखणीला लागू दिलेला नाही. वरील सर्व गुणांनी (!) युक्त असलेल्या काव्याचं मराठी साहित्यात सध्या मोठंच प्रस्थ आहे. पण् साहित्यिक, समीक्षक, प्राध्यापक आणि विद्यार्थी (कारण करणार बिचारे? त्यांना पास व्हायचं असतं.) यांच्याखेरीज कुणीही त्या काव्याच्या वाटेला फिरकत नाही. आणि शांताबार्इंचं काव्य सर्वसामान्य मराठी माणूस वाचतो, गुणगुणतो, गातो; त्याच्या रसिकतेचं पोषण त्यातून होतं, यातच सारं काही आलं. मेहता प्रकाशनाची निर्मिती सुबक. चंद्रमोहन कुलकर्णीचं मुखपृष्ठ आल्हाददायक. ...Read more

  • Rating StarDAINIK SAKAL (NASIK) 29-07-2001

    वर्षा : सरळ, शुद्ध, निरागस आत्मविष्कार प्रकट करणारी कविता… शांताबार्इंच्या ‘वर्षा’ या कवितासंग्रहाची ही द्वितीयावृत्ती आहे. १९४७ मध्ये प्रसिद्ध झालेल्या या काव्यसंग्रहाची ५३ वर्षांनी दुसरी आवृत्ती निघावी, यातच शांताबार्इंच्या कवितेचे ताजेपण प्रतीत ोते. प्रा. रा. श्री. जोग यांच्यासारख्या अभ्यासू समीक्षकांची प्रस्तावना या काव्यसंग्रह लाभली आहे. नवकवितेच्या काळातील शांताबार्इंची कविता सरळ, शुद्ध निरागस आत्मविष्कार प्रकट करणारी आहे. ‘मी साधीभोळी तुळशीची मंजिरी’ असे एका कवितेत शांताबाई लिहितात. हेच वर्णन त्यांच्या कवितेच्या संदर्भात सर्वार्थाने समर्पक वाटते. या संग्रहातील अनेक कवितातून शांताबाई निसर्गाशी सतत संवाद साधताना दिसतात. ‘पाऊस’ ‘सृष्टी आणि मी’, ‘हिरवळ’, ‘लिंब’, ‘संध्याकाळ’, ‘पावसाळी रात’, ‘पावसानंतर’, ‘माझा प्राजक्त’, ‘निसर्ग’ ही कवितांची शीर्षके याचे प्रत्यंतर देतात. निसर्गात त्या हरवतात, भान विसरतात. ‘‘अशी निसर्गासान्निध वसतां जीवनसरिता संथ वाहते, कितीक गेला काळ, तरीही भान मुळी ना मना राहते’’ अशी त्यांची तन्मयता त्यांनी शब्दात प्रकट केली आहे. हृदयातील मधुरभाव, दु:ख, उन्माद, लाजऱ्या भावना त्यांनी या कवितेत ग्रंथित केल्या आहेत. कधी कधी हृदयातील औदासिन्य व अकारण लागलेली हुरहूरही त्यांच्या कवितेतून व्यक्त होते. उदासवाणे शेवाळे, पारव्याचे आक्रंदन, निबीड तरूच्या सावल्या उदासवाण्या प्रतिमाही काही काही कवितांतून डोकावतात. याला कारण कवयित्रीची स्वप्नाळू वृत्ती हेच आहे. अमूर्त ध्येयांचा घेतलेला ध्यास त्यांना निराश करतो. ‘माझे मीच घेतले’, हो, मरण हे ओढवून! ध्येये दूरच राहिली आयु चालले सरून’ अशा ओळी यामुळेच त्यांच्या कवितेत डोकावतात. परंतु परमेश्वरावरील श्रद्धा हा त्यांच्या जीवनाचा आधार आहे. उत्कट भावना प्रकट करणाऱ्या या कवितेस बाह्यरचनेचे कोंदणही त्याला अनुरूप असे अतिशय सुंदर लाभले आहे. सहजता व प्रसन्नता या गुणांमुळे कवितेतील अर्थ अगदी स्पष्टपणे त्यांच्या कवितेत प्रकट होतो. हेच शांताबार्इंच्या कवितासंग्रहाचे वैशिष्ट्य आहे. प्रा. सौ. निशा पाटील ...Read more

  • Rating StarNEWSPAPER REVIEW

    शांताबार्इंच्या आशावादी कविता… या कवितासंग्रहात जवळजवळ १०० कविता आहेत. कोठलाही अनुभव कवयित्रीला वर्ज्य नाही, त्यामुळे विविध अनुभव व वेगवेगळे विषय त्या साकार करतात. या संग्रहातील सर्व कविता १९४७ पूर्वीच्या आहेत. सर्वसाधारणपणे १९३५ पर्यंतचा ‘रविकिरण’ ंडळाच्या कवितांचा प्रभाव असण्याचा कालखंड. ‘विशाखा’ प्रकाशनानंतर कुसुमाग्रजांचा प्रभाव मराठी कवितेवर पडला. त्यांची कविता रविकिरण मंडळाच्या कवितेपेक्षा वेगळी होती, आणि नवनव्या भावनांनी ती समृद्ध झाली होती. रविकिरण मंडळाने हाताळलेली आणि बरीच गुळगुळीत झालेली प्रीतीची भावना कुसुमाग्रजांच्या कवितेतून झळाळून उठली. आवाहनाबरोबरच आव्हानही त्या कवितेत होते. त्यावेळी पोवळे, चिंधळे, निकुंब वगैरेसारखे कवी त्याच प्रकारची कविता लिहीत होते. त्यावेळी लिहिल्या गेलेल्या कवितांना ‘अग्नी संप्रदायी’ कविता हे नाव पडले. यज्ञवेदी, ऐरण, वेदी बळी, समिधा अशा जोरकस शब्दात ती व्यक्त होत होती. रविकिरण मंडळाच्या कालखंडानंतर व कुसमुमाग्रजांच्या ऐन बहरात शांता शेळके यांनी कविता लिहिल्या. १९४७ पूर्वी जे काव्यसंग्रह प्रसिद्ध झाले त्याचे स्वरुप सर्वसाधारणपणे एकसारखेच असे. काही प्रेमविषयक, निसर्ग वर्णनपर, परमेश्वरविषयक तर गूढ असे विविध विषय जरी असले तरी या कविता ‘आत्मनिष्ठ’ असत. त्या काळातील कवितेचा अनुभव घेता शांताबार्इंच्या कवितेवर रविकिरण मंडळ, कुसुमाग्रज व थोडासा, इंदिरा संत यांच्या काव्याचा परिणाम झाला आहे. आपल्या एका लेखात शांताबार्इंनी या परिणामाची नोंद स्वतच केली आहे. काव्यविषयक कविता लिहिणे, ‘मी’ विषयक कविता लिहिणे, हा या काळातील विशेष होता, जीवनानुभव उत्कटतेने अनुभवावा, त्याला चिंतनाची जोड द्यावी, अशा शब्दात आकार द्यावा असे सर्वसाधारणपणे या काळातील निर्मिती प्रक्रियेचे स्वरुप. शांताबार्इंच्या काव्यसंग्रहात अशा कविता आहेत. भोवतालचे विराट वास्तव आणि त्या मानाने आपली लघुता त्यांनी आपल्या ‘मी’ कवितेत व्यक्त केली आहे. या काळात परमेश्वविषयक कविताही लिहिल्या गेल्या. त्यात शांताबार्इंच्या कवितेतून त्यांची परमेश्वर शरणता दिसून येते. ‘हे अधिराज, विफल आस’, शांताबार्इंनी परमेश्वराचे रुप निसर्गात पाहिले आहे, त्यामुळे शुद्ध निसर्ग कविता फारशी आढळत नाही. (रातराणी) सहवासाचे सुख रात्रभर अनुभवल्यावर पहाटे तिला सोडून जाणार नायकही त्यांच्या कवितेत येतो. अशा वेळी ‘स्वप्नाची समाप्ती’ ची आठवण झाल्याखेरीज राहत नाही. याप्रमाणेच ‘तुझी माझी दृष्टादृष्ट’ ह्या कवितेत रंगणारा शृंगार पाहण्यासारखा आहे. दोघे एकत्र आल्यावर ते तर भान विसरतातच पण चराचर स्थिर होते, जगाचा विसर पडतो अन् गोड गीत झंकारते. आकाशातील वीज सुद्धा मेघाला बिलगून हा मीलनाचा सोहळा पाहत असते. तरल कल्पना, उत्कंट भावना, त्यांच्या कवितेते पुष्कळदा व्यक्त होतात. ‘पावसाळा राती’ सारखी कविता इंदिरा संतांची आठवण करुन देते. इंदिरा संतांची नायिका जशी चौकटीवर हात ठेवून उभी राहून ‘त्या’ ची प्रतीक्षा करते तशीच चौकटीवर हात ठेवून उभी राहिलेली शांताबार्इंची नायिका असते. ‘भेट हवी जर’ ह्या इंदिरा संतांच्या कवितेशी काही साम्य असलेली कविता ‘पावसाळी रात’ आहे. तर ‘प्रभात’ सारखी शुद्ध निसर्ग कविताही आहे. माधव ज्युलियनांच्या ‘विरह तरंग’ ह्या खंडकाव्याचा प्रभावही जाणवल्याखेरीज राहत नाही. प्रीतीची स्वप्ने पाहणे, रंगून जाणे, भान येताच दचकणे, उदास होणे, असा काही कवितांचा विशेष आहे. प्रत्यक्ष नायक- नायिकांचा शृंगार व त्या अनुषंगाने व्यक्त होणाऱ्या तरल भावना, मनोज्ञ स्वप्नरंजन अधिक आहे, पण विप्रलंभ शृंगारही आहे. आपण जगतो ते वास्तव आणि आपण निर्मिती करतो त्या कविता यामध्ये खूपच अंतर आहे. याची जाणीव ज्यावेही शांताबार्इंना होते त्यावेळी ‘जा जा कविते’ असे म्हणून कवितेला दूर लोटण्याचा त्या प्रयत्न करतात. कवितेच्या स्वप्नाळू जगाला वास्तवाच्या झळा लागतात तेव्हा कवितेतील भावना फिक्या वाटतात. हा त्यांचा अनुभव आहे, पण त्या निराश होत नाहीत. सर्व कवितांचा आशय आशावादी आहे बहुतेक रोमँटिक कवींना असणारी कलंदर जीवनाची आसक्ती त्यांच्याही कवितेत व्यक्त होते. रोमॅन्टिक कवितेचे सर्व विशेष ह्या कवितेत आहेत. सौंदर्याने भारावून जाणे निसर्गात रमणे, स्वप्नरंजन व क्वचित तात्विक चिंतन इ. सौंदर्यवादाचे विशेष त्यांच्या कवितेत पदोपदी दिसतात. शांताबार्इंनी रविकिरण मंडळाचे विशेष घेतले तरी आंधळे अनुकरण न करता स्वानुभव उत्कंटतेने मांडले म्हणून ही कविता सौंदर्यवादी झाली, त्यातून ‘हर्षलासे फार नाचे वनी मोर....’ अशा संकेतिक ओळी काही कवितेत दिसतात तर ‘सृष्टी व मी’ या काव्यात ‘हाय ओदासीन्य मग’... अशी अनुभूती येते, सौंदर्य पाहून, भव्यता पाहून उदासीन होणे व सौदर्यवादाचा विशेष आहे. यातूनच थोडीशी गूढता निर्माण होते. त्यांच्या काही कविता निसर्गाशी असलेले आपले भावबंध स्पष्ट करतात (‘लिंब’). रिवकिरण मंडळाची प्रेमकविता आणि गोविंदाग्रजांची बरीच स्पष्टोक्ती करणारी कविता त्यांच्या कवितांवर परिणाम करते. गोविंदाग्रजांच्या ‘प्रेम आणि मरण’, ‘फुले वेचली पण’ अशा कवितांचा परिणाम स्पष्ट जाणवतो. एकाकी झुरणारी नायक व नायिका परिपूर्तीसाठी धडपडताना दिसतात. असा उदासीनतेचा सूर ह्या कवितेतून आळवला जातो. या कविता भावगीतासारख्या जबरदस्त आशावाद कुसुमाग्रजांनी मराठीत आणला. त्याचा काही परिणाम शांताबार्इंच्या कवितांवर झालेला दिसतो. बऱ्याच कवितेत स्वप्नरंजन असून नंतर उदासिनतेच्या छाया दाटून आलेल्या दिसतात. माधव ज्युलियन यांच्या ‘गजलांजली’ चा परिणाम त्यावर स्पष्ट दिसतो. हा त्यांचा आवडता कवी आहे. त्यांनी हा काव्यसंग्रह त्यांनाच अर्पण केला आहे. सहाजिकच माधव ज्युलियनांच्या सर्व प्रकारच्या कवितेसारख्या कविता लिहिण्याची त्यांची कांक्षा आहे म्हणूनच ज्युलियनांच्या द्राक्ष कन्येतील रुबायासारखा तर कुसुमाग्रजांच्या जीवनलहरीसारख्या कवितांच्या रचनेचा त्यांनी आधार घेतला आहे. भावकणिकेतही जीवनातील सूक्ष्म तरल अनुभव त्यांनी व्यक्त केला आहे. कधी कधी विरहात जळणाऱ्या नायिकेची मनीषा, ‘माझ्या अंतरंगी सखे तुझ्या भेटीची रे आस’ असे म्हणणारी नायिका आणि रातराणीच्या सुगंधासवे रात्र गेली हे समजताच व्याकूळ झालेली नायिका आपल्याला दिसते. काव्यप्रवाहात शांताबार्इंचे स्वतंत्र स्थान आहे, त्यांची बरीच कविता भावगीते, नाट्यगीते यासारखी असली तरी नावीन्य धारण केलेली आहे. संस्कृत साहित्य व इंग्रजी स्फूट कविता यांच्या मुशीतून ही कविता बाहेर पडली आहे. दोन्ही कवितांचे उत्तम विशेष पचवलेले आहेत. म्हणून ‘वर्षा’ संग्रह वाचताना तो कंटाळवाणा होत नाही. ...Read more

Write Your Own Review
  • Default typing language is Marathi. To type in English press Ctrl+G key combination
Submit Review
PLEASE SEND YOUR AUDIO REVIEW ON editorial@mehtapublishinghouse.com

Related Books

People Who Bought This Item Also Bought

Latest Reviews

ANUWADATUN ANUSARJANAKADE
ANUWADATUN ANUSARJANAKADE by LEENA SOHONI Rating Star
कौशिक लेले

पुस्तक – अनुवादातून अनुसर्जनाकडे (Anuwadatun Anusarjanakade) लेखिका – लीना सोहोनी (Leena Sohoni) भाषा – मराठी पाने – २३९ प्रकाशन – मेहता पब्लिशिंग हाऊस. फेब २०२४ छापील किंमत – रु. ३७०/- ISBN – 9789357205337 ह्या परिचयाची माझी वेबसाईट लिंक htps://learnmarathiwithkaushik.com/courses/anuwadatun-anusarjanakade/ मराठी पुस्तकांमध्ये सध्या इतर भाषांतून अनुवादित झालेली पुस्तके सुद्धा मोठ्या संख्येने दिसतात. एखादा सरस अनुवाद वाचताना आपल्या डोक्यात सुद्धा आपल्या आवडीच्या परभाषेतल्या पुस्तकांची यादी तयार होते. ही पुस्तकं सुद्धा मराठीत आली तर काय मजा येईल असं वाटतं. भाषा हा ज्यांचा जिव्हाळ्याचा विषय आहे त्यांची इच्छा एक पुढचं पाऊल टाकेल. आपणही स्वतः असा अनुवाद केला तर ? आपल्यालाही दोन्ही भाषा चांगल्या येत आहेत मग अनुवाद का करू नये ? हे पिल्लू डोक्यात शिरेलच. असा अनुवाद करायचा स्वतः काही प्रयत्न केला की लक्षात येईल की हे किती किचकट काम आहे. चांगला अनुवाद करायचा असेल तर सराव लागेल. अभ्यास लागेल. त्याची काही तंत्र मंत्र शिकून घ्यावी लागतील. एखाद्या चांगल्या जाणकार व्यक्तीचं, अनुभवी व्यक्तीचं मार्गदर्शनही मिळायला हवं. जर तुमच्याही मनात अशा भावना आल्या असतील तर लीना सोहोनी यांचं “अनुवादाकडून अनुसर्जनाकडे” हे पुस्तक तुम्हाला नक्की आवडेल. लीना सोहोनी हे नाव मराठीत अनुवादिका म्हणून प्रसिद्ध आहे. आत्तापर्यंत त्यांनी अनुवाद केलेली पन्नासच्यावर पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. त्यांचा अनुभव व अधिकार वेगळा सांगायला नको. त्यांचे हे पुस्तक "अनुवादातून अनुसर्जनाकडे" पुस्तकाचा पहिला भागात लीना सोनी यांनी आपल्या अनुवादाच्या प्रवासाचं सिंहावलोकन केलं आहे. त्यांनी अनुवादाची सुरुवात कशी केली, त्यात प्रगती कशी झाली हे लिहिलं आहे. अनुवादामुळे प्रसिद्ध लेखक जेफ्री आर्चर, सुधा मूर्ती, किरण बेदी यांच्याशी जुळलेले संबंध आणि त्यांच्या भेटीची वर्णनं आहेत. ह्या प्रवासात “मेहता पब्लिशिंग हाऊस” या प्रकाशन संस्थेचा भरभक्कम पाठिंबा त्यांना मिळाला. सुनील मेहता आणि अनिल मेहता यांच्याबरोबरच्या आठवणी सुद्धा पुस्तकात आहेत. पुढच्या भागात अनुवाद या विषयाची एखाद्या शास्त्रीय शोधनिबंधाप्रमाणे माहिती दिलेली आहे. यात अनुवाद प्रक्रियेकडे अतिशय बारकाईने बघितलं आहे. ढोबळमानाने बघितलं तर, अनुवाद म्हणजे तर एका भाषेतल्या शब्दांच्या ऐवजी दुसऱ्या भाषेतले शब्द वापरणे. पण प्रत्येक वेळी एका शब्दाच्या बदल्यात दुसरा भाषेतला एक शब्द असं होतंच असं नाही. त्यामुळे काही वेळा शब्दाची फोड करून दाखवावी लागते. तर काही वेळा मूळ मोठं वाक्य लहान होऊ शकतं. कदाचित तिथे पूर्णपणे वेगळीच शब्दयोजना वाक्यरचना होऊ शकते. या प्रत्येक प्रकाराला एक विशिष्ट शास्त्रीय नाव (पारिभाषिक संज्ञा) आहे हे आपल्याला पुस्तक वाचून कळतं. जे शब्दांच्या बाबतीत तेच वाक्यांच्या बाबतीत. मूळ भाषेतल्या शब्दांसाठी नवीन शब्द वापरून वाक्य तयार झालं तरी ते वाचकाला सहज वाटलं पाहिजे. नाहीतर आपण लगेच म्हणू, “अनुवाद खूप बोजड झाला आहे; ठोकळेबाज झाला आहे”. हे टाळायचं तर वाक्यरचना सुद्धा सुधारायला पाहिजे. याची उदाहरणे पुस्तकात दिली आहेत आणि त्या अनुषंगाने पारिभाषिक संज्ञा (terminology) काय आहे हे मराठी आणि इंग्रजी दोन्हीत दिलं आहे. शब्द, वाक्य ह्यांना लावलेल्या कसोटीचा विस्तार करून ती कसोटी “संकल्पनां”ना लावायला पाहिजे. एखाद्या भाषेत, एखाद्या समाजात असणाऱ्या संकल्पना, प्रथा-परंपरा मराठी भाषेत नसतील तर अनुवाद करताना ते जसंच्या तसं ठेवायचं का तिथे काही वेगळी संकल्पना वापरायची ? का तळ टीप देऊन स्पष्टीकरण द्यायचं? असे एकाच गोष्टीकडे बघण्याचे वेगवेगळे पर्याय उपलब्ध आहेत. हा मुद्दा आपण सोदाहरण स्पष्ट केला आहे. हा ऊहापोह वाचल्यासार अनुवादासाठी दोन्ही भाषांवर आपली किती चांगली पकड पाहिजे हे वाचकाच्या लक्षात येईल. त्याचबरोबर जे पुस्तक आपण वाचतोय त्याची पार्श्वभूमी, त्यातल्या प्रसंगाची सामाजिक पार्श्वभूमी, आणि लेखकाला काय ध्वनीत करायचे आहे हे सगळं समजणं सुद्धा किती महत्त्वाचं हे लक्षात येईल. म्हणजे अनुवाद प्रक्रिया दिसताना शब्दांची दिसली तरी “शब्दांच्या पलीकडले” अनुवादकाला पकडता आले तरच मूळ कृतीला न्याय मिळेल. हे या पुस्तकाच्या वाचनातून अधोरेखित होतं. पुस्तकाचा प्रकारानुसार अनुवादकासमोर असणारी आव्हाने सुद्धा बदलतात. कथा-कादंबरीचा अनुवाद वेगळा तर कवितेचा अनुवाद वेगळा. कारण कवितेमध्ये भावभावनांना महत्त्व आहे तितकेच महत्त्व शब्द, लय, शब्दचमत्कृती यांनाही आहे. म्हणूनच तर ते पद्य आहे गद्य नाही. लीनाजींनी ह्याचाही परामर्श घेतला आहे. नाटकाचा अनुवाद करताना येणारी आव्हाने अजून वेगळी. परिणामकारक संवाद, नेपथ्य, पात्रांची देहबोली, त्याचा प्रेक्षकांवर होणारा परिणाम या सगळ्याचा विचार करून अनुवाद करावा लागतो. म्हणूनच, अनुवाद म्हणजे प्रत्येक वेळी “शंभर टक्के पुस्तक जसेच्या तसे” असं नसतं. तर काही वेळा ते रूपांतर ठरतं. काही वेळा तो स्वैर अनुवाद ठरतो. तर काही वेळा मूळ कलाकृतीवर आधारित नवीन कलाकृती ठरते. हे सुद्धा कितीतरी उदाहरणे देऊन स्पष्ट केले आहे. हे सगळे मुद्दे एकमेकांशी निगडित आहेत त्यामुळे पुस्तकात बऱ्याच वेळा मुद्द्यांची पुनरावृत्ती झाली आहे असं मला वाटलं. ती पुनरुक्ती टाळून कदाचित थोडी पानं कमी करता आली असती. पण मुद्दा वाचकाच्या मनावर ठसावा, कुठलंही विशिष्ट प्रकरण वाचायला घेतले तरी ते त्या मुद्द्यापुरतं पूर्ण असावं हा त्यामागचा हेतू असेल. पुस्तकात पुढे अनुवादकांना नोकरी, व्यवसायाच्या काय संधी आहेत; कुठल्या संस्था याबद्दलचं शिक्षण देतात; कुठले कोर्सेस उपलब्ध आहेत याबद्दलचा तपशील आहे. अनुवाद करायला सुरुवात करायची असेल तर मजकूरनिवड, प्रकाशकांशी संपर्क, परवानगी ह्याचे मार्गदर्शन आहे. त्यांनतर शाळेत आपण जे प्राथमिक व्याकरण शिकतो; म्हणजे कर्ता, कर्म, क्रियापद, ॲक्टिव-पॅसिव्ह व्हॉइस, वेगवेगळे काळ इत्यादींच्या व्याख्या देऊन सगळ्याची उजळणी केली आहे. ज्याला अनुवाद क्षेत्रात उतरायचे आहे त्याला व्याकरणाचा अजून बराच अभ्यास करावा लागणारच आहे. आणि पुस्तकाचा उद्देश व्याकरण शिकवणं नाही तर अनुवादकासाठी व्याकरण अत्यावश्यक आहे हे ठसवणं आहे. त्यामुळे व्याकरणाचा भाग पुस्तकात नसता तरी चालला असता असं मला वाटलं. पुस्तकातील काही पाने वर दिलेल्या लिंकवर शेअर केली आहेत. म्हणजे तुम्हाला पुस्तकाची, लेखनशैलीची अजून चांगली कल्पना येईल. त्यात पुढील मुद्द्यांबद्दलची पाने आहेत १) अनुवादिका म्हणून येणारे कटुगोड अनुभव. २) प्रसिद्ध लेखक जेफ्री आर्चर ह्यांच्या पुस्तकांचा मराठी अनुवाद लीनाजींनी केला आहे. त्यातून जेफ्री आर्चर ह्यांच्याशी भेटीगाठी झाल्या त्यातला एक प्रसंग. ३) अनुवादाचे वर्गीकरण/प्रकार सांगणाऱ्या प्रकरणातली दोन पाने. अनुवाद प्रक्रियेची किती बारकाईने तांत्रिक चिकित्सा केली आहे हे लक्षात येईल. ४) नाटकाचा अनुवाद करताना येणारी आव्हाने ह्याबद्दलच्या प्रकरणातली दोन पाने. लीना सोहोनींचे आत्मकथन असणारा पुस्तकाचा पहिला भाग सर्व वाचकांना वाचायला आवडेलच. पुस्तकाचा दुसरा भाग तांत्रिक आहे. तो सर्वसामान्य वाचकाला वाचायला आवडेलच असं नाही. पण तो वाचल्यावर अनुवादक म्हणून काम करताना किती कटकटी असतात, काय व्यवधानं सांभाळावी लागतात हे वाचकाच्या लक्षात येईल. त्यातून अनुवादकांकडे व त्यांच्या कामाकडे बघण्याचा दृष्टिकोन अजून कौतुकाचा आणि कृतज्ञतेचा होईल हे निश्चित. ज्यांना अनुवाद करायचा आहे, या क्षेत्रात शिरायचं आहे किंवा तशी उमेदवारी सुरू झाली आहे त्यांना हा भाग मार्गदर्शक ठरेल. जाण वाढवेल हे नक्की. त्यामुळे या पुस्तकाच्या वाचनातून अनुवादाचा किडा काही वाचकांच्या डोक्यात गेला आणि त्यातून नवे अनुवादक मराठीत निर्माण झाले तर ते सोन्याहून पिवळे ! मराठीत कथा,कादंबऱ्या, चरित्र, सामाजिक विषयांची चर्चा ह्या पद्धतीचे लेखन भरपूर होत असतं. पण ह्या पुस्तकाप्रमाणे शास्त्रीय/तांत्रिक चिकित्सा करणारी, गंभीरपणे शिकवणारी पुस्तकं कमी दिसतात. ती प्रकाशित झाली तरी ती क्रमिक पाठ्यपुस्तक किंवा “अभ्यासाचे पुस्तक” या प्रकारात ढकलली जातात आणि दुर्लक्षित होतात. पण या पुस्तकाच्या लेखिका आणि प्रकाशक यांनी हे पुस्तक मुख्यधारेतल्या पुस्तकाप्रमाणे सादर केलं आहे. त्यातून हे पुस्तक जास्त वाचलं जाईल; जास्त लोकांना विचार प्रवृत्त करेल असं मला वाटतं. अशा प्रकारची पुस्तकं मराठीत प्रकाशित होणे हे मराठी भाषेला ज्ञानभाषा करण्यासाठी मोठे योगदान आहे. त्याबद्दल प्रकाशक आणि लेखिका दोघांचेही एक मराठी भाषा प्रेमी म्हणून मी मनापासून आभार मानतो. —————————— मी दिलेली पुस्तक श्रेणी —————————— अनुवाद करणारे असाल किंवा करायची इच्छा असेल तर आवा ( आवर्जून वाचा ) इतरांनी जवा ( जमल्यास वाचा ) ——————————— आवा ( आवर्जून वाचा ) जवा ( जमल्यास वाचा ) वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक ) नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक ) ...Read more

OMKARACHI REKH JANA
OMKARACHI REKH JANA by MANJUSHRI GOKHALE Rating Star
सौ. जस्मिन जोगळेकर

आमच्या पुस्तकप्रेमी समुहावरचा एकही दिवसाचा खंड न पडता सलग 1730 वा पुस्तक परिचय पुस्तक प्रेमी समूह,पुस्तक परिचय अभियान: एकही दिवस खंड पडू न देता पुस्तकांचा परिचय हे पुस्तकप्रेमी समूहाचे यश ! पुस्तक सत्र:- ३ सप्ताह क्रमांक:- २४८ पुस्तक क्रमांक: १७३० दिनांक: १०/०३/२०२५ पुस्तकाचे नांव:- ओंकाराची रेख जना लेखक:- मंजुश्री गोखले पहिली आवृत्ती: फेब्रुवारी २०१२ पृष्ठ संख्या : ३०८ मूल्य: रु. ३२० प्रकाशन: मेहता पब्लिशिंग हाऊस परिचयकर्ती: सौ. जस्मिन जोगळेकर एखाद्या गोष्टीसाठी वेळ यावी लागते म्हणतात, तसं काहीसं झालं माझं. खरंतर पुस्तक वाचनाच्या बाबतीत असं व्हायला नको होतं पण झालं. `हे खूप सुंदर पुस्तक आहे, तुम्ही वाचाच` म्हणून एक पुस्तक आमच्या हाती आलं. अर्थात ज्यांनी सांगितलं त्यांनी त्यांच्या संग्रहातलं पुस्तक दिलं होतं. तसं बरेच दिवस होतं आमच्याकडे. नवऱ्याने वाचून खूपच सुंदर आहे, वाच नक्की सांगितलं देखील मला. पण पुस्तक परत द्यायची वेळ आली तरी वाचलं गेलं नाही. तरी ते नाव डोक्यात फिट बसलं होतं. अखेर एक दिवस ते एकच पुस्तक नव्हे तर त्याच लेखिकेची चार पुस्तकं विकतच घेऊन आले आणि मग ती वेळ आली…. त्या पुस्तकाच्या, पुस्तकातील भाषेच्या आणि त्या लेखिकेच्या प्रेमात पडण्याची. पुस्तक होतं…मंजुश्री गोखले यांनी संत जनाबाईंवर लिहिलेलं `ओंकाराची रेख जना`. `विठू माझा लेकुरवाळा`, `धरिला पंढरीचा चोर` अशा अभंग रचनेतून जनाबाई आपल्या ओळखीच्या आहेत. किंवा विठूराया त्यांना हर कामात मदत करत असतो वगैरे माहीत आहे. पण त्यांचं संपूर्ण चरित्र सगळ्यांना माहीत असेलच असं नाही. ते माहीत करून देण्याचं सुरेख काम या कादंबरीने केलं आहे. जनाबाईंच्या जन्मापूर्वीची आणि नंतरचीही त्यांच्या कुटुंबाची परिस्थिती, छोट्या जनाला मागे ठेऊन दुखण्याने तिला सोडून गेलेली तिची आई, त्यानंतरची बिकट वेळ याचं वर्णन वाचताना डोळ्यातलं पाणी थांबत नाही. पुढेही काही प्रसंग असे आहेत…भागाबाईचं वागणं असेल किंवा सुळावर चढवायचा प्रसंग असेल… डोळ्यात पाणी येतच राहतं. पण एवढं होऊनही त्यांची पंढरीरायावरची भक्ती मात्र गाढ होती. जनाईसुध्दा त्याला पाहायला आतुर होती. सोसले चटके l पोटी नाही घास l विठ्ठलाची आस l जनाईला ll भेटीसाठी त्याच्या l गोळा तनमन l धाडे आवतान l विठूराया ll अखेर विठुरायाकडून आमंत्रण आल्यावर बापलेक पंढरीची वाट चालू लागतात. काळया देवाला पाहायला आसुसलेली जना आणि लेकीला कायमचं परक्या घरी सोडून यायचं या विचाराने जडावलेला दमा… नशिबाची रेख l भिवरेच्या काठी l विठूराया ओढी l जनाईची ll दोघांचा प्रवास विठ्ठलाच्या विश्वासावर सुरू होतो. पुढं जनाईला दामाशेटींच्या घरी सोडून देणं, त्या घराने जनाला आपलंच म्हणणं, नामदेवांसोबत तिचं मोठं होणं अशा कितीतरी प्रसंगांनी सुखावून जायला होतं. तेव्हाची सामाजिक परिस्थिती, जनाचं अतिशूद्र असणं आणि त्यातून स्त्री असणं…त्यासाठी तिला झेलावे लागणारे त्रास, संत म्हणून मोठेपण मिळाल्यावरही त्यांच्यावर आलेला चोरीचा आळ… त्रास होतो वाचताना. जनाची आणि विठ्ठलाची पहिली भेट आणि तिथून त्यांच्यात दृढ होत जाणारे नाते…वाचताना शहारून जायला होतं. जना ते संत जनाबाई हा प्रवास, त्यात जनाबाईंनी रचलेले अभंग, ज्ञानदेवादि भावंडांचा सहवास आणि मुख्य म्हणजे नामदेव आणि जनाबाई यांचे नाते… गुरू शिष्य ऐसी l जोडी कौतुकाची l जनी नामयाची l संतांमधे ll याबद्दल पुस्तकात आलेले उल्लेख मन लावून वाचण्यासारखे आहेत. विठ्ठलाच्या चरणी झालेला जनाबाईंच्या जीवनाचा शेवट म्हणजे तर 🙏 वृंदा कोमेजली l स्तब्ध वारा पाणी l ओघळले मणी l मंजिऱ्यांचे ll थरारली वीट l कंप राऊळाला l श्वास ओलावला l क्षणभर ll आज नाही घाई l विठोबाला काही l जनाईच येई l चरणाशी ll शांता शेळके यांनी अनुवाद केलेलं `चौघीजणी` जसं मनात कायमचं घर करुन बसलं आहे, त्या जोडीला आता `ओंकाराची रेख जना` हे ही अत्यंत आवडीचं झालं आहे. यापूर्वी संत साहित्य किंवा संतांवर लिहिलेलं साहित्य फारसं वाचलं नव्हतं. लताजी किंवा भीमसेनजींमुळे घराघरात पोहोचलेले अभंग तेवढे माहीत होते. त्यामुळं जनाबाईंवर लिहिलेल्या या पुस्तकाबाबत उत्सुकता होतीच. पहिल्या प्रकरणाच्या अगदी पहिल्या ओळीपासून या पुस्तकाशी जी बांधली गेले ते शेवटपर्यंत. पुस्तकातील सगळं वर्णन अगदी बारीक सारीक तपशील देऊन पुढं जात राहतं आणि त्यात आपल्याला गुंतवून ठेवतं. सुरुवातीची काही प्रकरणं तर डोळ्यात अश्रुंच्या धारा घेऊन, पुसट अक्षरं समोर ठेऊन वाचावी लागतात. प्रसंग सगळे l तपशिलासवे l डोळ्यात आसवे l वाचुनिया ll भाषा ही साजिरी l सत्य हेच वाटे l प्रसंग तो घडे l आसपास ll एकूणच पुस्तकातलं वर्णन इतकं जिवंत आहे की सगळे प्रसंग आपल्या आसपास घडताहेत असंच वाटत राहतं कायम. दमा - कुरुंडचं दुर्दैवी आयुष्य, पोटी मूल नसल्याचं त्यांचं दुःख, विठ्ठलाला त्यासाठी साकडं घालण्यासाठी त्यांनी केलेला पंढरपूरचा प्रवास असो किंवा जनाबाईंच्या खोलीत येऊन विठ्ठलाने त्यांच्याशी मारलेल्या गप्पा, त्यांना कामात केलेली मदत…. सगळे अगदी सगळे प्रसंग आपणच जगतोय असं वाटावेत इतके मनाला भिडून जातात. काही ठिकाणं तर अशी… `अरे विठ्ठला, गडबडीत भलतंच काय उचलतोस. तुझा रत्नहार आणि शेला तर घेऊन जा`...असं आपणच विठ्ठलाला हाक मारून सांगावं असं वाटायला लागतं वाचताना. भाषा, वर्णनशैली फार साजिरी आहे. पुस्तकातला `साजिरी` हा शब्द एकदम आवडून गेलाय. एखादा चेहरा पाहिल्यावर कसं आपल्याला कळून जातं ना की, ही व्यक्ती मायाळू आहे किंवा तुसडी आहे वगैरे…तसं पुस्तकाच्या सुरुवातीलाच यातल्या भाषेबद्दल आपुलकी, प्रेम वाटायला लागतं. भाषा साधी पण सुंदर, शब्दांचा वापर असा की यापेक्षा वेगळा शब्द इथं शोभला नसता असं वाटायला लागेल असा. अनवाणी पायाला चटके बसावेत इतकं हवामान अजून बदललं नव्हतं…यासाठी `अजून मातीने माया सोडली नव्हती`... किती सुरेख वाक्य आहे ना! अशी कितीतरी वाक्य आपल्याला त्यांच्या प्रेमात पाडायला लावणारी यात सापडतील. एकूणच सांगायचं झालं तर पुस्तक अप्रतिम आणि सगळ्यांनी आवर्जून वाचावं असंच आहे. एकाच लेखकाची पुस्तकं सलग एका मागोमाग एक अशी माझ्याकडून वाचली जात नाहीत. पण आता खुणावतंय ते… `जोहार मायबाप जोहार`. ...Read more