काही माणसं प्रयोगशील असतात. समृद्धीचा मार्ग प्रयोगातून जात असतो, हे ते आपल्या प्रयोगातून इतरांना दाखवून देतात. प्रयोगशीलता हा गुण अनेकांनी आत्मसात केल्यास ‘आपल्याच सृष्टीत असलेले विपुल धन’ आपल्या सर्वांना सुख-समृद्धीकडे नेईल यात शंकाच नाही, परंतु यासठी प्रथम आपणाला ‘प्रयोग’ परिवारात जावे लागेल आणि याच परिवारातील श्री. अ. दाभोळकरांचे ‘विपुलाच सृष्टी’ हे पुस्तक वाचावे लागेल. एकविसाव्या शतकाच्या उंबरठ्यावर उभा असलेला मानव नाही म्हटलं तरी जास्त प्रयोगशील झालेला आहे, संगीताच्या सहवासात पिकांची वाढभरघोस होते, हे काही आता नवीन राहिले नाही; परंतु अलीकडेच विद्युत क्षेत्राच्या सानिध्यात पिके चांगली येतात, असे दिसून आले आहे. परंतु आज परदेशात मात्र जमिनीसाठी व पिकासाठी वापरली जाणारी रासायनिक खते, किटकनाशके, औषधे, यांच्याविरुद्ध कृषी विचाराची एक नवी वैज्ञानिक लाट आली आहे. रासायनिक खतांच्या चांगल्या परिमाणापेक्षा वाईट परिणामांना जास्त तोंड द्यावे लागत असल्याने ‘जुने ते सोने’ या विचारानुसार विविध प्रयोगामार्फत परत जुनी सेंद्रिय खते व बियाणे कृषी क्षेत्रात वापरात येऊ लागली आहेत, याचे विवेचन या पुस्तकात आहे. लेखकाने सांगितलेल्या फेबर, जीन पेन, मासा नोबू फुकुओका वगैरेंच्या प्रयोगामुळे कॉग्रेस गवताला नाके मुरडणारेसुद्धा ‘माझ्या अंगणात कॉग्रेस फुलवला’ असे सांगू लागतील. गच्चीत निवडुंग लावणारे त्याच गच्चीत फळांचे भरघोस पीक घेतील. परंतु यासाठी ‘विपुलाच सृष्टी’ हे पुस्तक एकदा तरी उघडावे लागेल. निसर्ग हा आपला मित्र आहे. तो आपल्याला मदत करण्यास सदैव तयार असतो. त्याच्याशी हात मिळवणी करून त्याची रहस्ये जाणून घेतली पाहिजेत. निसर्गात घडणाऱ्या घटनांचे डोळसपणे निरीक्षण करून, त्यांचा उपयोग करून घ्यावा. पावसाळ्यात कुजणारा साधा पाला-पाचोळा, काटक्या किती उपयोगी आहेत हे सांगताना लेखक म्हणतो, ‘‘असा कुजलेला पाला-पाचोळा झाडाच्या मुळांच्या वाढीस उपयुक्त असणारे घटक बनवीतात. शिवाय हवेतील ओलावा ओढून घेण्याच्या त्याच्या शक्तीमुळे तो जमिनीचा ओलावा टिकवून ठेवतो.’’ जमिनीतील तण टाकाऊ नसून, धनाइतकेच मौल्यवान आहे. त्यांच्यामार्फत पिकांना आवश्यक ते सूक्ष्म घटक पुरविले जातात. शेतातल्या वा बागेतल्या काटक्या-कुटक्या, पाला-पाचोळा, कंपोस्ट खत वापरून केलेल्या ढिगावर कोणतेही रासायनिक खत न वापरता चांगले पीक येते याची सचित्र माहिती पुस्तकात आहे. जीन पेनच्या प्रयोगानुसार रंधलेले लाकूड, बारीक केलेला काटुकफाटा भिजवून व कृत्रिमरित्या कुजवून त्यापासून उत्तम खत, बायोगॅस व वीजही मिळविता येते. फुकुओका या जपानी शास्त्रज्ञाच्या ‘पेरा, फिरा, कापणी करा व काड तेथेच फिसकरा’ या भातशेतीच्या वेगळ्या प्रयोगाने भाताचे उत्पन्न वाढते हे दाखवून दिले आहे. फुकुओकाचे तत्त्व वापरून रानझाडाप्रमाणे भाजीपाल्याचीही लागवड करता येते. पॉडिचेरी येथील अरिंवद आश्रमातील अ‍ॅटोव्हिले आश्रमवासियांनी उजाड जमिनीचा कायापालट करता येतो हे दाखवून दिले आहे. यासंबंधीची माहिती मोठी उद्बोधक वाटते. आपल्या अनेक प्रश्नांचे व समस्यांचे निराकरण सभोवतालचा परिसरच करतो. फक्त त्यासाठी थोडीशी वैज्ञानिक साक्षरता संपादिली पाहिजे. आधुनिक विज्ञानाचा समजून उपयोग केला तर दहा आर जमिनीवर पाच माणसांच्या कुटुंबाचा निर्वाह होऊ शकतो, याचे सविस्तर विवेचन लेखकाने केलेले आहे. पुस्तकाचा शेवट लेखकाने स्वत:च्या मनोगताने केला आहे. हौशी शेतकऱ्यांना व शेतात विविध प्रयोग करणाऱ्या शेतकऱ्यांना हे पुस्तक उपयुक्त वाटेल. ...Read more