READERS TODAY ARE STILL FASCINATED BY “NAT,? AN EIGHTEENTH-CENTURY NAUTICAL WONDER AND MATHEMATICAL WIZARD. NATHANIEL BOWDITCH GREW UP IN A SAILOR?S WORLD—SALEM IN THE EARLY DAYS, WHEN TALL-MASTED SHIPS FROM FOREIGN PORTS CROWDED THE WHARVES. BUT NAT DIDN?T PROMISE TO HAVE THE MAKINGS OF A SAILOR; HE WAS TOO PHYSICALLY SMALL. NAT MAY HAVE BEEN SLIGHT OF BUILD, BUT NO ONE GUESSED THAT HE HAD THE PERSISTENCE AND DETERMINATION TO MASTER SEA NAVIGATION IN THE DAYS WHEN MEN SAILED ONLY BY “LOG, LEAD, AND LOOKOUT.? NAT?S LONG HOURS OF STUDY AND OBSERVATION, COLLECTED IN HIS FAMOUS WORK, THE AMERICAN PRACTICAL NAVIGATOR (ALSO KNOWN AS THE “SAILORS? BIBLE?), STUNNED THE SAILING COMMUNITY AND MADE HIM A NEW ENGLAND HERO.
‘आगे बढो’ ही विख्यात लेखक विजय तेंडुलकर यांनी अनुवाद केलेली कादंबरी आहे. मूळ लेखिका जी. एल. लेथम यांच्या ‘कॅरी ऑन, बो-डिच’ या कादंबरीचा हा अनुवाद आहे. या कादंबरीचा नायक नॅट उर्फ बो-डिच् केवळ पराक्रमी नव्हता, केवळ दर्यावर्दी नव्हता; तर तो श्रेष्ठ गणितीसुद्धा होता. गणितातील अभ्यासाच्या आधारे अठराव्या शतकात त्याने जगाच्या नौकानयनशास्त्रात काही मोलाची भर घातली. नॅट अर्थात बो-डिच्ला लहानपणापासूनच गणित विषयाची, काही नवे जाणून घेण्याची, ते करून पाहाण्याची आवड होती. शाळेत तर तो सर्वात आधी तोंडी गणित सोडवून मला आणखी मोठे गणित सोडवायला द्या, असे सांगून मास्तरांना थक्क करून सोडत असे. मोठेपणी हार्वर्ड विद्यापीठात शिकून पदवी मिळवण्याची त्याची इच्छा होती; पण घरच्या परीस्थितीमुळे शाळा सोडून त्याला वडिलांना त्यांच्या कामात मदत करावी लागत असे. कुटुंबातील जवळजवळ सर्व पुरुष दर्यावर्दी असल्याने साहजिकच नॅटलाही समुद्रप्रवासाची ओढ होती. गणित चांगले असल्यामुळे जहाजावर हिशेबनीस म्हणून काम करताना कप्तान व इतर खलाशांकडून तो सागरीप्रवासातील त्यांचे अनुभव जाणून घेत असे. नॅट हिशेबाच्या कामात तर तरबेज होताच; पण ते काम पूर्ण झाल्यावर फावल्या वेळामध्ये तो पुस्तके (विशेषतः जलप्रवासासंदर्भातील माहितीपूर्ण पुस्तके) वाचत असे तसेच आवश्यकतेनुसार तो लॅटिन व स्पॅनिश याप्रमाणे देशोदेशीच्या भाषा शिकला. नॅटचा हिशेबीपणा आणि उत्साही व मनमिळाऊ स्वभाव यामुळे जहाजाचे मालक आणि कप्तान यांच्याकडून त्याला एकापाठोपाठ एक समुद्रप्रवासासाठी बोलावणे येत असे आणि प्रत्येक वेळी तो अतिशय उत्साहाने तो त्यात सहभागी होत असे. तसेच जलप्रवासादरम्यान आपल्याकडे असलेले ज्ञान व अनुभवाविषयी जहाजावरच्या इतर नवीन खलाशांना तो माहिती देऊन मार्गदर्शन करीत असे. अमेरिकन आटर्स अँड सायन्सेस अ‍ॅकॅडमीचा ‘फेलो’ म्हणून नॅटची निवड झाली होती. नॅटचे कौटुंबिक जीवन अन्य खलाशांप्रमाणेच होते. त्याला जीवनात एलिझाबेद आणि पोली अशा दोन प्रेमळ मैत्रिणी लाभल्या. नॅटने गणिताच्या अभ्यासाच्या आधारे मूअरच्या ‘नौकानयन’ पुस्तकातल्या असंख्य चुका शोधल्या; प्रत्येक चुकीला नॅटकडे भक्कम गणिती पुरावा होता. या अनुभवामुळे नॅटने स्वतःच अशा प्रकारचे एक पुस्तक लिहायचे ठरवले. त्यामध्ये या पुस्तकातल्या माहितीव्यतिरिक्त इतरही बऱ्याच गोष्टी त्याने समाविष्ट केल्या आणि त्या साऱ्या साध्या खलाशांनाही समजतील, उपयोगी पडतील अशा सोप्या पद्धतीने, साध्या शब्दांत लिहिल्या. मुख्य म्हणजे या ग्रंथाबद्दल नॅटला नेहमीच हवीशी वाटत असलेली हार्वर्डची पदवी हार्वर्डमध्ये शिकायला न जाता मिळाली. तो ‘मास्टर ऑफ आटर्स’ झाला आणि त्याचे स्वप्न साकार झाले.