* Front & back cover images are for illustration purposes only and the price of book is sold separately.
  • Original Book Title: SAYANKAL
  • Availability : Available
  • ISBN : 9788177661750
  • Edition : 8
  • Publishing Year : 1939
  • Weight : 0.00 gms
  • Pages : 108
  • Language : MARATHI
  • Category : ESSAYS
  • Available in Combos :V.S KHANDEKAR COMBO SET-119 BOOKS
Quantity
Buying Options:
  • Ebooks:
  • Print Books:
WHY DID I NAME THIS COLLECTION AS SAYANKAAL? SOME OF MY READERS QUESTIONED ME POINTING AT THE FACT THAT MY EARLIER COLLECTION WAS ‘CHANDANYAT`, SO THE NEXT SHOULD NATURALLY BE NAMED AS ‘MADHYARATRA-MIDNIGHT`. HOW IT IS THAT YOU ARE GOING IN A REVERSE MANNER? WHEN I GAVE IT A THOUGHT THEN I REALISED THAT THE MOST APPRECIATED PICTURE THAT I HAD IN MY MIND CONTAINED THREE MAIN FEATURES. FIRSTLY, THE PICTURE WAS SHOWING A SETTING SUN WITH ITS MILD GOLDEN RAYS REFLECTING IN A BEAUTIFUL LAKE, SECONDLY THERE WERE HUNDREDS OF LOTUSES IN THE LAKE, THEY WERE SLOWLY AND TENDERLY CLOSING THEIR PETALS AND THIRDLY THE SKY WAS AWAKENING TO THE TWINKLING STARS. THE LOTUSES WERE TELLING THAT THROUGHOUT THE DAY WE ARE IN FULL BLOOM AND THROUGHOUT THE NIGHT YOU ARE IN FULL SWING. TWILIGHT IS THE ONLY TIME WHEN WE ALL ARE HALFWAY EITHER FOR TWINKLING OR FOR SHUTTING. THE PICTURE RESEMBLED MY ATTEMPT OF BLENDING POETRY, HUMOUR AND PHILOSOPHY TOGETHER IN A SORT OF COLLECTION. THE POETIC ASPECT OF A SHORT ESSAY SHOULD BE AS MILD AS THE SETTING SUN. THE HUMOUR SHOULD BE AS TENDER AS THE LOTUS PETALS, ONLY HALF CLOSED, CREATING ONLY HUMOUR, NOT HURTING ANY ONE, BRINGING A SMILE ON THE READER`S LIPS AND THE PHILOSOPHY SHOULD BE AS SCANTY AS THE STARS JUST EMERGED IN THE SKY, BUT BEAUTIFUL FROM THE BEGINNING.
‘‘लघुनिबंधांतली काव्यस्थळे मावळत्या सूर्याच्या सौम्य सोनेरी छटांसारखी असावीत, त्यातला विनोद हा अर्धवट मिटलेल्या कमळांसारखा मोहक, पण नाजूक – पोट धरून हसविणारा नव्हे, नुसता गालाला खळी पाडणारा – असावा आणि त्यातून सूचित होणारे तत्त्वविचार क्षितिजावर नुकत्याच चमकू लागलेल्या चांदण्यांप्रमाणे – विरळ, पण सुंदर – असावेत, अशा ज्या काही कल्पना माझ्या मनात घोळत होत्या, त्या व्यक्त करण्याकरिताच "सायंकाल" या नावाचा मी आश्रय घेतला...’’ वि.स.खांडेकरांनी कथाकादंबNयांबरोबरच, लघुनिबंधांचेही विपुल लेखन केले आहे. मराठी साहित्यात लघुनिबंध हा साहित्यप्रकार रुजवण्यात आणि तो विकसित करण्यात त्यांचा मोलाचा वाटा असल्याचे, या संग्रहातील निबंधांवरून सुस्पष्टपणे लक्षात येते. या संग्रहातील लघुनिबंधांमध्ये काव्य, विनोद व तत्त्वज्ञान यांचा सुरेख संगम साधण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. हे लघुनिबंध वाङ्मयगुणांनी अलंकृत आणि विचारप्रवर्तक आहेत.
Video not available
No Records Found
No Records Found
Keywords
# 11TH JANUARY #YAYATI #AMRUTVEL #RIKAMA DEVHARA #SONERI SWAPNA- BHANGALELI #SUKHACHA SHODH #NAVI STRI #PAHILE PREM #JALALELA MOHAR #PANDHARE DHAG #ULKA #KRAUNCHVADH #HIRVA CHAPHA #DON MANE #DON DHRUV #ASHRU #SARTYA SARI #ABOLI #SWAPNA ANI SATYA #PHULE AANI KATE #JEEVANKALA #PAKALYA #USHAAP #SAMADHIVARLI PHULE #VIKASAN #PRITICHA SHODH #DAVABINDU #CHANDERI SWAPNE #STREE AANI PURUSH #VIDYUT PRAKASH #PHULE ANI DAGAD #SURYAKAMLE #SURYAKAMLE #DHAGAADACHE CHANDANE #DHAGAADACHE CHANDANE #PAHILI LAT #HASTACHA PAUS #SANJVAT #AAJCHI SWAPNE #PRASAD #CHANDRAKOR #KALACHI SWAPNE #ASHRU ANI HASYA #GHARTYABAHER #KAVI #MURALI #BUDDHACHI GOSHTA #BHAUBIJ #SURYASTA #ASTHI #GHARATE #MADHYARATRA #YADNYAKUNDA #SONERI SAVLYA #VECHALELI PHULE #KALIKA #MRUGAJALATIL KALYA #KSHITIJSPARSH #SUVARNAKAN #VANDEVATA #DHUKE #KALPALATA #MANDAKINI #AJUN YETO VAS FULANA #TISARA PRAHAR #VASANTIKA #RANPHULE #AVINASH #HIRWAL #MANJIRYA #SANJSAVLYA #MUKHAVATE #VAYULAHARI #MANZADHAR #CHANDANYAT #SAYANKAL #ZIMZIM #PAHILE PAN #ADNYATACHYA MAHADWARAT #VANHI TO CHETVAVA #GOKARNICHI PHULE #DUSARE PROMETHEUS : MAHATMA GANDHI #RANG ANI GANDH #RESHA ANI RANG #VAMAN MALHAAR JOSHI : VYAKTI ANI VICHAR #GOPAL GANESH AGARKAR : VYAKTI ANI VICHAR #KESHAVSUT : KAVYA ANI KALA #RAM GANESH GADAKARI : VYAKTI ANI VANGAMAY #PRADNYA ANI PRATIBHA #SAHITYA PRATIBHA : SAMARTHYA ANI MARYADA #GADHAVACHI GEETA ANI GAJRACHI PUNGI #SASHACHE SINHAVALOKAN #PAHILI PAVALA #EKA PANACHI KAHANI #RUTU NYAHALANARE PAN #SANGEET RANKACHE RAJYA # V. S. KHANDEKARANCHI KAVITA #TEEN SAMELANE #SAHA BHASHANE #ABHISHEK #SWAPNASRUSHTI #TE DIVAS TEE MANASE #SAMAJSHILPI #JEEVANSHILPI #SAHITYA SHILPI # AASTIK #SUSHILECHA DEV #RAGINI #MUKYA KALYA #INDRADHANUSHYA #ANTARICHA DIVA #NAVE KIRAN #AGNINRUTYA #KAVYAJYOTI #TARAKA #RANGDEVTA #ययाति # (ज्ञानपीठ पुरस्कार १९७६) #अमृतवेल #रिकामा देव्हारा #सोनेरी स्वप्नं-भंगलेली #सुखाचा शोध #नवी स्त्री #पहिले प्रेम #जळलेला मोहर #पांढरे ढग #उल्का #क्रौंचवध #सायंकाल
Customer Reviews
  • Rating StarDAINIK LOKMAT 15-04-2018

    प्रतिभावंत ललित निबंधकार... खांडेकरांचे अभिजात ललित निबंध आपल्याला त्यांच्या विस्तृत अनुभव विश्वात घेऊन जातात, त्यांच्या तरल, कल्पनाशक्तीचे दर्शन घडवतात, आणि सुंदर भाषाशैलीने प्रभावित करतात. ते वाचत असताना आपल्या लक्षात येते, की प्रतिभासंपन्न ललित नबंधकाराला विषयांची कमतरता कधी जाणवतच नाही. कारण साध्या विषयातला अपेक्षित आनंद किंवा मोठा आशय शोधून काढणे हे कवीप्रमाणे लघुनिबंधकाराचेही कार्य असते. त्यामुळेच लोकांना क्षुद्र आणि निरर्थक वाटणाऱ्या विषयातलासुद्धा आनंद त्याला हळुवारपणे टिपता येतो आणि वाचकांपर्यंत पोहोचवता येतो. -अरविंद बोंद्रे ...Read more

  • Rating StarDAINIK SAKAL 15-01-1995

    जीवनातील विसंगती गंभीरपणे मांडणारे लघुनिबंधसंग्रह… मेहता प्रकाशनाने अलीकडे कै. वि. स. खांडेकर यांच्या दुर्मिळ झालेल्या साहित्याचे देखणे पुर्नमुद्रण करून अभ्यासकांची चांगली सोय केली आहे. ‘सायंकाल’ (१९३९) आणि ‘अविनाश’ (१९४१) या दोन लघुनिबंधसंग्रहाच्याया नव्या आवृत्त्या म्हणूनच स्वागतार्ह वाटतात. दोन्हीलाही लेखकाच्या उपयुक्त प्रस्तावना आहेत. ‘सायंकाल’मध्ये त्यांच्या १८, तर ‘अविनाश’मध्ये १४ लघुनिबंधांचा समावेश आहे. दोन्हींवर चंद्रमोहन कुलकर्णीची सुंदर मुखपृष्ठे आहेत. ‘लघुनिबंध’ हा वाङ्मयप्रकार आज नाट्यछटेप्रमाणेच अस्तंगत झाला असला, तरी ललित निबंध या नव्या स्वरूपात तो बहरताना दिसतो. १९३० ते ४० या दशकात त्याला बहर आला होता. कै. फडके यांनी इंग्रजीतील रॉबर्ट लिंड, ए. जी. गार्डनर, ल्यूकस चेस्टरटन, लॅम्ब वगैरे लघुनिबंधकारांचे ‘पर्सनल एसेज’ वाचून मराठीतही असे सुटसुटीत व खेळकर लघुनिबंधक का लिहिले जाऊ नयेत, असे वाटले आणि त्यांनी १९२५ मध्ये ‘रत्नाकर’ मासिकात आपली ‘सुहास्य’ ही पहिली गुजगोष्ट लिहिली. त्यानंतर कै. वि. स. खांडेकर आणि अनंत काणेकर यांनी आपले वैशिष्ट्यपूर्ण लघुनिबंध लिहिले. खांडेकरांनी ‘वैनतेय’ या सावंडवाडीतून निघणाऱ्या मासिकातून आपले लघुनिबंध लिहिले, त्यामुळे तेच मराठी लघुनिबंधाचे जनक आहेत, असा एक वाद आनंद यादव यांनी फडके यांच्या हयातीतच निर्माण केला होता. फडके यांनी ‘मीच लघुनिबंधाचा जनक’ असे त्याला उत्तरही दिले होते. वाद निरर्थक होता. कारण फडके आणि खांडेकरांच्या लघुनिबंधात काहीही साम्य नव्हते, हे आज खांडेकरांच्या प्रस्तुतचे दोन निबंधसंग्रह वाचून जाणवते. फडके यांना अभिप्रेत असलेल्या प्रकारचा आत्माविष्कार खांडेकरांना अभिप्रेत नाही. काणेकरांप्रमाणेच वैचारिकता हाच त्यांचा विशेष आहे. वाचकांना विश्वासात घेऊन आपली सुख-दु:खे त्यांच्या कानात सांगणे, (‘गुजगोष्टी’ हे अर्थपूर्ण नाव फडके यांनी दिले होते व ते योग्य होते.) क्षुल्लक विषयाची एक वेगळी बाजू त्याच्या दृष्टोत्पत्तीस आणून देणे, त्याला तशाच प्रसन्न, मुलायम भाषेची व शैलीची जोड देणे, हे काणेकर व खांडेकर यांना जमले नाही. कारण ती त्यांची प्रकृतीच नव्हती. त्यापेक्षा विषयाच्या निमित्ताने एखादा चमकदार विचार मांडणे, वाचकांना धक्का देणे, हे काणेकरांचे वैशिष्ट्य होते. खांडेकरांनी ‘अविनाश’च्या प्रस्तावनेत त्याची तुलना वाऱ्यावर डोलणाऱ्या रंगिबेरंगी फुग्यांशी केली आहे, त्यातील वेगळी भाषा हेही विशेष त्यांनी सांगितले आहेत. पण त्यांचे लघुनिबंध वैचारिकतेच्या अंगानेच अधिक जातात. त्याबरोबरच लघुनिबंधाच्या प्रकृतीशी मिळती-जुळती भाषा त्यांच्याजवळ नसल्याने उपमा, रूपक, उप्रेक्षा इत्यादींनी सजलेली नेहमीची त्यांची भाषाच कृत्रिमपणे ते इथेही वापरतात आणि या वाङ्मयाला ती काहीशी ओबड-धोबड व विसंगतही वाटते. काणेकर एखाद्या चमकदार विचार चटकन सांगून मोकळे होतात, असेही खांडेकर करीत नाहीत. फडके परंपरेतील शेवटचे लघुनिबंधकार म्हणजे कै. ना. मा. संत हेच होत, त्यामुळे खांडेकरांचे समाजिक चिंतन, त्याचे विचार हे लेखकाच्या आत्मविष्कारापेक्षा या लघुनिबंधात अधिक महत्त्वाची जागा घेतात. आज नव्याने लिहिला जाणारा ललित निबंधही वैचारिकतेकडे अधिक झुकताना दिसतो व त्यात संशोधन, चिंतन, मनन, निरीक्षण इत्यादींना प्राधान्य आलेले दिसते. आजचा ललित निबंध हा आठवण, प्रवास, आत्मचरित्र, भाववृत्ती, कथा इत्यादी अनेक वाङ्मय प्रकारांशी सलगी करताना दिसतो. (उदाहरणार्थ : दुर्गाबाई व इरावतीबार्इंचे ललितनिबंध) त्यामुळेच ललितलेख असेही त्याचे एक नवे नामकरण काही जण करतात, त्यामुळे जुन्या लघुनिबंधातून नवा ललितानिबंध उत्क्रांत झाला, असे खांडेकर म्हणतात ते बरोबर वाटत नाही. गुजगोष्ट किंवा लघुनिबंध किंवा ललितनिबंध आणि ललितलेख हे प्रकार वेगवेगळेच आहेत. एकातून दुसरा उत्क्रांत झाला, हे खरे नाही. खांडेकरांच्या या दोन संग्रहातील लघुनिबंधात तत्त्वदर्शन, भावविहार व कल्पनाविलास यांना प्राधान्य आहे. त्यात पहिल्याला अधिक प्राधान्य आहे. ‘सायंकाल’मध्ये बाळपणीचा काळ सुखाचा, विरह, सुभाषिते, माझे आवडते लेखक, सायंकाल, आणि ‘आविनाश’मधील परीक्षक, सारेच गुलाम इत्यादी लघुनिबंध काहीसे चाकोरीतले आहेत म्हणजे त्यांच्या अंतरंगाची त्यांच्या शीर्षकावरून कल्पना येते व ती सहसा खोटी ठरत नाही. वाचकांना विषयाची अपरिचित बाजू दाखविणे, त्यांना सहसा जमत नाही. ‘सायंकाल’मधील चष्म्यावाचून काढलेला ‘एक तास’ त्यांना आंधळ्याच्या अनुभवाचे दु:ख पटवून देतो. ‘अशोकाची फुले’ त्यांना स्वप्न आणि सत्य यांतील फरक जाणवून देतात. खिस्त, गांधी, गिब्रान यांच्या तत्त्वज्ञानापर्यंत नेतात. ‘पुस्तकातील खुणा’ वरून त्यांना वाटते की पुस्तकातल्या खुणा पुस्तकातच राहतात. ज्यातल्या खुणा आपण विसरत नाही असा एकच ग्रंथ आहे, तो म्हणजे अनुभवलेले जीवन, हाच नाही का ? असे ते विचारतात. ‘हरवलेले कागद’, ‘हरवली म्हणून सापडली’ या गुजगोष्टीची आठवण करून देतो. आपण सुंदर आहोत, विख्यात आहोत, उदार आहोत, सभ्य आहोत असे भासवण्याचा प्रयत्न ही मनुष्याची प्रदर्शनाची हौस वाटते तितकी हास्यास्पद नाही, असे ते ‘प्रदर्शन’मध्ये म्हणतात. प्रौढत्वी शैशव जपण्याचा विचार ते ‘एक अपघाता’त मांडतात. काणेकरांच्या ‘दोन मेणबत्त्या’ हा गाजलेला लघुनिबंध वाचून उंदरानी कुरतडलेल्या व आयुष्य फुकट गेलेल्या दुसऱ्या मेणबत्तीची कैफियत त्यांना मांडावीशी वाटते. ‘अविनाश’मध्येही साध्या प्रसंगातून तत्त्वविचाराकडे जाण्याची खांडेकरांची लकब दिसते. भूत, भविष्यकाळापेक्षा वर्तमानकालच जीवनाचा आनंद देत असतो. (पुढे-पुढे), आपल्याला ओळखणाऱ्या व्यक्तींत आपल्याविषयी एकमत कुठे असते ? (दोन पत्रे), हे निबंध विषयाची दुसरी बाजू मांडतात. ‘आंब्याचा मोहर’सारखा एखादा लघुनिबंध अखेर अकारणच फार गंभीर होतो. विचार कितीही प्रभावी असला तरी त्याला पंख नसतात. त्याला नेहमी जमिनीलाच चिटकून राहावे लागते, म्हणून माणसाने अविचारी झाले पाहिजे, हा ‘अकल्पित संदेश’ मधील विचार चमकदार असला तरी गंभीरपणेच व्यक्त होतो. ‘अहं ब्रहास्मि’पेक्षा ‘मी आहे की’ हेच शब्द आज सामान्य मनुष्याच्या आयुष्याचे समाधान करू शकतात (मी आहे की), हा विचार किंवा ‘चहा, गप्पा आणि मुले’ ही मर्यादित असतात तोपर्यंत सुखकारक असतात... पत्रात या तिन्हीचेही फायदे/तोटे एकवटलेले असतात ! हे भाष्य त्यांच्या लघुनिबंधांची प्रकृती स्पष्ट करते. अशी विरोधाभासात्मक रचना हे त्यांचे वैशिष्ट्य आहे. खांडेकरांचा लघुनिबंध हा फडके यांच्याप्रमाणे निव्वळ आत्माविष्काराच्या हेतूने लिहिलेली गुजगोष्ट नाही. त्यांची प्रकृती वैचारिक आहे. साध्यासुध्या प्रसंगातून जीवनाचे गंभीर तत्त्वज्ञान त्यांना सुचलं. काणेकरांप्रमाणे समाजाला धक्का देऊन विचार मांडणे, ही त्यांची वृत्ती नाही. काणेकरांचे गणूकाका सनातन प्रतिनिधित्व करतात आणि त्यांच्यामते लेखकांच्या मतांच्या संघर्षातून काणेकरांच्या लघुनिबंधात नवविचारांच्या ठिणग्या उडतात. खांडेकर त्यांच्या मानाने सौम्य प्रकृतीचे आहेत. आपल्याला जे अनुभव कथेत वापरता येणे शक्य वाटले नाही, जे आपण लघुनिबंधात वा थोड्या जागेत ‘वैनतेया’तून मांडण्याचा प्रयत्न केला, असे त्यांनी एका ठिकाणी म्हटले आहे. केवळ कलाविलास म्हणूनही त्यांनी ते लिहिले नाहीत, त्यामुळे त्यात फडक्यांच्या गुजगोष्टीतले --- शोधू पाहणाऱ्यांची निराशाच होणे शक्यच, पण खांडेकरांसारख्या एका चिंतनशील सतप्रवृत्त आणि पापभीरू आणि समाजाच्या उपेक्षित वर्गाबद्दल अपार कणव वाटणाऱ्या लेखकाला जीवनातील जी विसंगती जाणवली, ती त्याने या दोन (व अन्य) लघुनिबंध संग्रहातून काहीशी गंभीरपणे मांडण्याचा प्रयत्न केला आहे. त्यांच्या लघुनिबंधांपेक्षा या दोन संग्रहाला जोडलेल्या त्यांच्या प्रस्तावनाच त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वावर व या वाङ्मयप्रकारावर अधिक प्रकाश पाडतात. ...Read more

Write Your Own Review
  • Default typing language is Marathi. To type in English press Ctrl+G key combination
Submit Review
PLEASE SEND YOUR AUDIO REVIEW ON editorial@mehtapublishinghouse.com

Related Books

People Who Bought This Item Also Bought

Latest Reviews

NAGZIRA
NAGZIRA by VYANKATESH MADGULKAR Rating Star
कृष्णा DIWATE

आजच्या पुस्तकाचा विषय माझ्या आवडीचा - जंगलाचा... *जंगल - काय असतं ?* म्हटलं तर फक्त झाडे, नदी-नाले, प्राणी पक्षी यांनी भरलेला जमिनीचा एक तुकडा .... की वन-देवता? की पशु-पक्ष्यांचं घर? की जीवनचक्रातील अति-महत्वाचा घटक? की आपल्यातल्या दांभिकपणाला - दिखव्याला - व्यवहाराला गाळून टाकणारं आणि आपल्यालाही त्याच्यासारखाच सर्वसमावेशक, निर्मळ बनवणारं आणि आपल्यातल्या originality ला बाहेर आणणारं, असं एक अजब रसायन? *जंगल भटक्यांना विचारा एकदा... बोलतानाच त्यांच्या चेहऱ्यावर आणि डोळ्यात जी चमक दिसेल ना, त्यातून फार वेळ वाट न बघता सरळ जंगल गाठण्याची इच्छा न होईल तरच नवल!* आमचा एक मित्र- ज्याने असंच जंगलांचं वेड लावलं आणि अजून एक भटकी मैत्रीण - जिने त्या वेडात भरच घातली..... आणि असे अजून अनेक भटके निसर्गप्रेमी ... आणि मुळातूनच निसर्गाची ओढ , या सर्व गोष्टी माझ्या जंगल -प्रेमासाठी कारणीभूत ठरल्या. *आणि मग अरण्यऋषी श्री. मारुती चितमपल्ली, शंकर पाटील (कथा), डॉ. सलीम अली, जिम कॉर्बेट, व्यंकटेश माडगूळकर इत्यादींनी या निसर्गदेवतेकडे बघण्याची एक वेगळी दृष्टी दिली. त्या सर्वांनाच आजचा हा पुस्तक-परिचय सादर अर्पण!!* कथांसाठी प्रसिद्ध असणाऱ्या लेखकाने हे नागझिरा पुस्तक का बरे लिहिले असावे? मनोगतात ते स्वतः म्हणतात - *"महाराष्ट्रातील एखाद्या आडबाजूच्या जंगलात जाऊन महिना दोन महिने राहावे, प्राणी जीवन, पक्षी जीवन, झाडेझुडे पाहत मनमुराद भटकावे आणि या अनुभवाला शब्दरूप द्यावे हा विचार गेली काही वर्षे माझ्या मनात घोळत होता. काही परदेशी प्राणी शास्त्रज्ञांनी असा उद्योग करून लिहिलेली उत्तम पुस्तके माझ्या वाचण्यात आल्यापासून ही इच्छा फारच बळवली. मी इथे तिथे प्रयत्न करून पाहिले आणि निराश झालो. हे काम आपल्या आवाक्यातले नाही असे वाटले. मग शेल्लरने कुठेतरी लिहिल्याचे वाचले की भारतातील लोक प्राणी जीवनाच्या अभ्यासात उदासीन आहेत, आफ्रिकेच्याही फार मागे आहेत. त्यांना वाटते अशा संशोधनासाठी प्रचंड खर्च करावा लागतो, पाण्यासारखा पैसा लागतो. पण तसे नाही. गळ्यात दुर्बीण, मनात अमाप उत्साह आणि आस्था असली की अभ्यास होतो. मी शक्य तेव्हा एकट्यानेच उठून थोडेफार काम करत राहायचे ठरवले. कधी काझीरंगा, मानस या अभयारण्यावर, कधी नवेगाव-बांधावर तर कधी कोरेगावच्या मोरावर लिहित राहिलो.* *मला चांगली जाणीव आहे की हा प्रयत्न नवशिक्याचा आहे. तो अपुरा आहे, भरघोस नाही. त्यात बऱ्याच त्रुटी आहेत, पण नव्या रानात शिरण्यासाठी पहिल्यांदा कोणीतरी वाट पाडावी लागते. पुढे त्या वाटेने ये-जा सुरू होते. मी लहानशी वाट पाडली आहे एवढेच!"* लेखक आत्ता असते तर त्यांना नक्की सांगितले असते की तुम्ही पाडलेली पायवाट आता जवळ-पास राजमार्ग बनत चालली आहे. आज अनेक वन्य-जीव अभ्यासक, जंगल भटके सुजाण व सतर्क झाले आहेत, जंगले आणि प्राणी वाचले पाहिजेत यासाठी प्रयत्न सुरु आहेत. ह्या प्रयत्नांमागे लेखकासारख्या अनेक वनांचा अभ्यास करून ते आपल्यासमोर आणणाऱ्यांचा मोठा हात आहे. आज पक्षी-निरीक्षक किरण पुरंदरेंसारखे व्यक्ती शहरातील सगळा गाशा गुंडाळून जंगलात राहायला गेलेत ... काय नक्की thought -process झाली असेल त्यांची? फक्त जंगल-भटकंती करताना पाळावयाचे नियम अत्यंत महत्वाचे आहे. मुख्यत्वे-करून कुठल्याही वृक्षांचे, प्राणी-पक्ष्यांचे आपल्या असण्याने कुठलाही त्रास किंवा धोका - हानी संभवू नये, याची काळजी आपल्यासारख्या सुज्ञ भटक्यांनी नक्की घ्यावी. तरच हे भटकणे आनंद-दायी होईल. *भंडारा जिल्यातील नागझिरा हे एक अभयारण्य! फार सुंदर आहे.* हे पुस्तक फक्त लेखकाच्या दृष्टीने त्यांना भावलेलं जंगल आहे का? फक्त जंगलाचं वर्णन आहे का? तर नाही. एक पट्टीचा कथालेखक आणि मानव-स्वभाव चितारणारा लेखक केवळ वर्णन करू शकत नाही. माझ्या मते ही एक प्रक्रिया आहे, त्यांच्या अंतर्बाह्य बदलाची, जी त्यांना जाणवली, अगदी प्रकर्षाने. आणि तोच स्वतःचा शोध त्यांनी आपल्यासमोर मांडण्याचा प्रयत्न केलाय. बाकी प्रत्येकाचं जंगल वेगळं, खरं जंगल नाही तर स्वतःच्या आतलं एक जंगल. ते ज्याचं त्याने शोधायचं, त्यात डुंबायच, विहार करायचा आणि काही गवसत का ते बघायचं .... लेखकानेही तेच केलं... एक स्वगत मांडलं आहे.... आणि त्यातून संवादही साधला आहे. हे पुस्तक ललित म्हणावे की कादंबरी, वर्णन म्हणावे की आत्मकथन, अशा हिंदोळ्यावर हे वाचताना मी सतत राहते. अतिशय आशयपूर्ण गहिऱ्या अर्थाचे लिखाण आहे यात. लेखकाने नागझिरा आणि त्याचे वर्णन कसे केले आहे ते आपण रसिक वाचकांनी हे पुस्तक वाचूनच त्याचा आनंद घ्यावा. ते इथे मी सांगत बसणार नाही, उगाच तुमचं आनंद का हिरावून घेऊ? मी इथे मला भावलेले लेखकच मांडण्याचा अल्पसा प्रयत्न करत आहे, ते ही या पुस्तकाच्या माध्यमातून... पहिल्याच पानावर ते काय लिहितात बघा - *"गरजा शक्य तेवढ्या कमी करायच्या, दोनच वेळा साधे जेवण घ्यायचे, त्यात पदार्थ सुद्धा दोन किंवा तीनच. स्वतःचे कामे स्वतःच करायची. पाणी आणणे, कपडे धुणे अंथरून टाकणे आणि काढणे या साध्या सुध्या गोष्टींसाठी माणसांनी दुसऱ्यावर का अवलंबून राहावे? एकांत, स्वावलंबन आणि प्रत्येक बाबतीत मितव्यय ही त्रिसूत्री पाळून जंगलात पायी भटकायचे, जंगलाच्या कुशीत राहून निरागस असा आनंद लुटायचा या माफक अपेक्षेने गेलो आणि माझा काळ फार आनंदत गेला . रेडिओ, वृत्तपत्रे, वाङ्मय चर्चा, वाचन, कुटुंब, मित्र, दुसऱ्याच्या घरी जाणे येणे, जेवण देणे आणि घेणे यापैकी काहीही नसताना कधी कंटाळा आला नाही. करमत नाही असे झाले नाही. रोज गाढ झोप आली. स्वप्न पडले असतील तर ती सकाळी आठवली नाही. शिवाय मित आहार आणि पायी हिंडणे यामुळे चरबी झडली. एकूणच मांद्य कमी झाले."* हे वाचून आपल्याला नक्की काय हवे असते, आणि रोजच्या रहाटगाडग्यात आपण काय करतो, याची मनातल्या मनात तुलना व्हावी. खरंच काय हवं असतं आपल्याला? आपण सतत प्रेम, शांती, समाधान आणि मनःशांती याच्याच तर शोधात असतो ना? आणि नेमक्या ह्याच सर्व गोष्टी बाजूला पडून आपण नुसते धावतच असतो... कशासाठी?? जीवनाचं तत्वज्ञान हे फार गंभीर नाहीये, अगदी छोट्या छोट्या गोष्टीतून आपण ते समजून घेऊन शकतो. फक्त ती जाण असली पाहिजे. थोडासा थांबून विचार झाला पाहिजे. मनःचक्षु उघडे पाहिजे आणि मुख्य म्हणजे मी कुणीतरी मोठा , हा भाव पहिल्यांदा गाळून पडला पाहिजे. *अगदी तसंच जसं पानगळीच्या मोसमात जुनं पान अगदी सहज गळून पडतं ... नव्यासाठी जागा करून देतं ... जंगल आपल्याला हेच शिकवतं ... न बोलता ... त्याच्या कृतीतून ... आपली ते समजून घेण्याची कुवत आहे का?* शेवटच्या प्रकरणात लेखक परतीसाठी रेल्वे फलाटावर येतो. तेव्हाचचं त्यांचं स्वगत फार विचार करायला भाग पाडतं - *"ह्या दोन तासात करण्याजोगे असे काहीच महत्त्वाचे कार्य नसल्यामुळे मी आरशासमोर बसून दाढी केली, मिशा काढून टाकल्या. सतत अंगावर होते ते हिरवे कपडे काढून टाकले आणि इतके दिवस माझ्या कातडी पिशवीच्या तळाशी परिटघडी राहिलेले झुळझुळीत कपडे चढवून पोशाखी बनलो.`* किती साधी वाक्य आहेत, पण `पोशाखी बनलो` यातून किती काय काय सांगायचे आहे लेखकाला... गहिरेपण जाणवते! मला विचार करायला भाग पाडते. ट्रेक करून गड -किल्ल्यांहून परतताना माझीही अवस्था काहीशी अशीच व्हायची... जाड पावलांनी घरी परतणे आणि पुन्हा निसर्गात भटकायला मिळण्याची वाट पाहणे, याशिवाय गत्यंतर नसायचे. *जंगलांवर , निसर्गावर निस्सीम प्रेम करणाऱ्या आणि त्यांच्या संवर्धनासाठी झटणाऱ्या अनेक वेड्यांमुळे आज आपली वसुंधरा टिकली आहे. पुढील पिढ्यांसाठी तिला असच बहरत ठेवायचं असेल, किमान टिकवायचं जरी असेल तरी आपणही थोडेसे निसर्ग-वेडे व्हायला काय हरकत आहे??* *वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे... वनचरे ...* धन्यवाद! जय हिंद!!! ...Read more

KHULBHAR DUDHACHI KAHANI
KHULBHAR DUDHACHI KAHANI by SUNANDA AMRAPURKAR Rating Star
श्रीपाद ब्रह्मे

नुकतंच असंच वेगानं वाचून संपवलेलं दुसरं पुस्तक म्हणजे सुनंदा अमरापूरकर यांचं ‘खुलभर दुधाची कहाणी’. दिवंगत ज्येष्ठ अभिनेते सदाशिव अमरापूरकर यांच्या त्या पत्नी. अर्थात ही काही त्यांची एकमेव ओळख नव्हे. एक चांगल्या अभिनेत्री, उत्तम अनुवादक म्हणूनही त्या ्रसिद्ध आहेत. त्यांनी ‘खुलभर दुधाची कहाणी’ या आत्मचरित्रवजा लेखनातून त्यांच्या जगण्याचा व्यापक पट अतिशय प्रांजळपणे उलगडला आहे. मला हे पुस्तक विशेष भावण्याचं कारण म्हणजे त्यात आलेलं नगरचं वर्णन. मी स्वत: नगरला फार प्रदीर्घ काळ राहिलो नसलो, तरी ते शेवटी माझ्या जिल्ह्याचं गाव. आणि वयाच्या १३ ते २२ अशा महत्त्वाच्या कुमार व तरुण वयातला माझा तिथला रहिवास असल्यानं नगरच्या आठवणी विसरणं शक्य नाही. सुनंदाताई माझ्या आईच्या वयाच्या. त्यामुळं त्यांच्या लहानपणच्या आठवणी जवळपास माझ्या जन्माच्या २०-२५ वर्षं आधीच्या. असं असलं तरी मी त्या वर्णनाशी, त्या काळातल्या नगरशीही रिलेट होऊ शकलो, याचं कारण मुळात गेल्या शतकात बदलांचा वेग अतिशय संथ होता. नगरसारख्या निम्नशहरी भागात तर तो आणखी संथ होता. त्यामुळं एकूण समाजजीवनात १९६० ते १९९० या तीस वर्षांत तपशिलातले फरक सोडले, तर फार मोठा बदल झाला नव्हता. सुनंदाताई माहेरच्या करमरकर. त्यांचं आजोळ‌ सातारा असलं, तरी त्या जन्मापासून नगरमध्येच लहानाच्या मोठ्या झालेल्या. अगदी पक्क्या ‘नगरी’ म्हणाव्यात अशा. ( आजही त्या स्वत:ला अभिमानानं ‘नगरकर’च म्हणवून घेतात.) सुनंदाताईंचे वडील त्या दहा वर्षांच्या असतानाच गेले. त्यांना मामांचा आधार होता, पण आईनंच लहानाचं मोठं केलं. तेव्हाचं त्यांचं निम्न मध्यमवर्गीय जगणं, नगरमधले वाडे, तिथलं समाजजीवन, तिथल्या शाळा, शिक्षक, नगरमधील दुकानं, दवाखाने, तिथल्या गल्ल्या, बाजार हे सगळं सगळं सुनंदाताई अतिशय तपशीलवार उभं करतात. नगरसारख्या मध्यम शहरात वाढलेल्या महाराष्ट्रातील कुठल्याही शहरातील त्या काळातील व्यक्तीला अतिशय सहज रिलेट होईल, असं त्यांचं हे जगणं होतं. त्यात सुनंदाताईंचं लेखन अतिशय सहज, सोपं आणि प्रांजळ असल्यामुळं ते आपल्याला अगदी भिडतं. एका प्रख्यात अभिनेत्याची पत्नी असल्यानं त्यांचं जीवन इतर सर्वसामान्य स्त्रियांपेक्षा वेगळं झालं असेल, अशी आपली अपेक्षा असते. सुनंदाताईंच्या लेखनातून या ‘वेगळ्या जीवना’ची काही तरी झलक मिळेल, अशीही आपली एक भूमिका तयार झालेली असते. सदाशिव अमरापूरकरांसारख्या मनस्वी अभिनेत्याशी लग्न झाल्यानंतर सुनंदाताईंचं जगणं बदललंही; मात्र ते वेगळ्या पद्धतीनं. सदाशिव अमरापूरकर ऊर्फ नगरकरांचा लाडका बंडू त्यांना नगरमध्ये शाळेपासून कसा भेटला, नंतर कॉलेजमध्ये दोघांनी एकाच ग्रुपमधील नाटकं कशी सादर केली, त्यात अगदी नकळतपणे त्यांचं प्रेम कसं जमलं आणि नंतर नगर सोडून त्या पतीच्या कारकिर्दीसाठी मुंबईत कशा आल्या हा सर्व नाट्यमय प्रवास सुनंदाताई अतिशय तन्मयतेनं मांडतात. अमरापूरकर मंडळींच्या घराविषयीचे तपशील त्यात येतात. अमरापूरकरांचे वडील दत्तोपंत हे नगरमधलं मोठं प्रस्थ. श्रीमंत घराणं. मोठा वाडा, नोकरचाकर वगैरे. त्या तुलनेत सुनंदाताईंची माहेरची परिस्थिती जेमतेम म्हणावी अशी. अशा परिस्थितीत हे लग्न झालं आणि त्या अमरापूरकरांची सून झाल्या, इथपर्यंत पुस्तकाचा निम्मा प्रवास (मध्यंतरच) होतो. पुढल्या दोनशे पानांत आपल्याला खऱ्या अर्थानं सदाशिव अमरापूरकर हे काय व्यक्तिमत्त्व होतं, हे उलगडत जातं. अमरापूरकरांनी शेवटपर्यंत त्यांची मध्यमवर्गीय राहणी व मध्यमवर्गीय मूल्यं सोडली नाहीत. ‘अर्धसत्य’सारख्या सिनेमामुळं एका रात्रीतून ते भारतभरात प्रसिद्ध झाले. या एका ओळखीमुळं अमरापूरकरांचं जीवन पूर्ण बदलून गेलं. तोपर्यंत असलेली आर्थिक ओढगस्तीही संपली. हिंदी चित्रपटसृष्टीत अगदी स्वप्नवत अशा रीतीनं ते मोठे स्टार झाले. एकापाठोपाठ एक खलनायकी भूमिका त्यांच्याकडं येऊ लागल्या. पैसा येऊ लागला. अशा परिस्थितीत एक मध्यमवर्गीय कुटुंब या सगळ्या धबधब्याला कसं तोंड देतं आणि आपली मूल्यं कायम जपत राहतं, हे सुनंदाताईंनी फार हृद्यपणे लिहिलं आहे. सुनंदाताईंनी अनेक वर्षं एलआयसीत नोकरी केली. पतीचं अस्थिर क्षेत्र असल्यानं त्यांनी सुरुवातीला नोकरी केलीच; पण नवरा हिंदी चित्रपटसृष्टीत सुपरस्टार व्हिलन झाल्यावरही त्यांनी ही नोकरी सोडली नाही. त्यांच्या तिन्ही मुलींवर त्यांनी उत्तम संस्कार केले. एका सिनेमाच्या प्रीमियरनंतर हे सगळे कुटुंबीय कसे घरी जाऊन पिठलं-भाकरीचं जेवण तयार करून जेवले हे त्यांनी एका प्रसंगात अतिशय खेळकरपणे सांगितलं आहे. अमरापूरकरांचं नाटकवेड, भौतिक सुखांविषयीची काहीशी विरक्त वृत्ती, त्यांचा मित्रांचा गोतावळा, अनेक माणसांचा घरात राबता असा एकूण ‘देशस्थी’ कारभार यावर सुनंदाताई कधी गमतीत, तर कधी काहीसं वैतागून टिप्पणी करतात. अर्थात त्यांचं सदाशिव अमरापूरकरांवर अतिशय प्रेम होतं आणि त्यांनी हे शेवटपर्यंत उत्तम निभावलं. अशा आत्मचरित्रांत अनेकदा ‘आहे मनोहर तरी... गमते उदास’ असा सूर लागण्याचा धोका असतो. सुनंदाताईंच्या लेखनाचं वैशिष्ट्य म्हणजे, एखादा अपवाद वगळता, त्यांच्या या संपूर्ण पुस्तकात असा रडवा सूर कधीही लागलेला नाही. आपल्याला जे काही मिळालं, ते आपणच निवडलं आहे आणि त्यामुळं त्याविषयी तक्रार करण्याचा आपल्याला काही अधिकार नाही, अशी एक भूमिका त्यांनी घेतलेली दिसते. त्यांच्या या पुस्तकातून विसाव्या शतकातील मध्यमवर्गीय ब्राह्मण घरातील एका तरुणीच्या आशा-आकांक्षांचा, आयुष्यानं दिलेल्या आश्चर्याच्या धक्क्यांचा आणि त्याला सामोरं जाण्यातील धीट दिलदारपणाचा लोभस प्रवास दिसतो. आपली मध्यमवर्गीय मूल्यं जपत, प्रामाणिकपणे व उमेदीनं आयुष्य जगणाऱ्या अनेक महिलांना या पुस्तकात आपल्या जगण्याचं प्रतिबिंब सापडेल. तेच या ‘खुलभर दुधाच्या कहाणी’चं यश आहे. ...Read more