* Front & back cover images are for illustration purposes only and the price of book is sold separately.
  • Original Book Title: WISDOM SONG : THE LIFE OF BABA AMTE
  • Availability : Available
  • Translators : LEENA SOHONI
  • ISBN : 9788177669367
  • Edition : 8
  • Publishing Year : FEBRUARY 2008
  • Weight : 0.00 gms
  • Pages : 268
  • Language : Translated From ENGLISH to MARATHI
  • Category : BIOGRAPHY
  • Available in Combos :BABA AMTE BIRTHDAY OFFER
Quantity
Buying Options:
  • Ebooks:
  • Print Books:
MURLIDHAR DEVIDAS AAMTE WAS BORN TO A RICH LANDLORD. HE WAS BASICALLY OF VERY AGGRESSIVE AND REVOLUTIONARY NATURE. HE WANTED TO LIVE HIS LIFE FULLY. BUT VERY SOON HE REALISED THE FACT THAT HIS LIFE WAS NOT FOR HIS OWN HAPPINESS. IT WAS FOR OTHERS, OTHERWISE THE RICHES, THE PROSPERITY, THE INTELLIGENCE THAT HE POSSESSED WOULD ALL BE IN VAIN. THIS THOUGHT GAVE RISE TO THE COLONY ESTABLISHED FOR THE SURVIVAL OF THE PATIENTS SURVIVING WITH LEPROSY. THE NEXT STEP WAS THE `BHARAT JODO ABHIYAN` TO SPONSOR THE NATIONAL INTEGRITY AND HARMONY BETWEEN THE NORTH AND THE SOUTH; THE EAST AND THE WEST. THE NEXT PROGRAMME ON HIS AGENDA WAS THE STAY IN THE NARMADA BASINS FOR OVER A PERIOD OF 10 YEARS. HE SUPPORTED THE FAMILIES AFFECTED BY THEIR DISPLACEMENT THROUGH THE HANDS OF THE GOVERNMENT ITSELF IN THE NAME OF ENVIRONMENT. IT WAS DURING THIS PERIOD THAT HE STARTED SUFFERING FROM INCURABLE DISEASE OF HIS SPINAL CORD. NOT ONLY BABA, BUT HIS NEXT TWO GENERATIONS HAVE DEVOTED THEIR LIVES IN THE WELL BEING OF THE PEOPLE. TOGETHER, THEY HAVE HELPED THOUSANDS OF PEOPLE IN MANY WAYS, THEY HAVE CHANGED PEOPLE FOR BETTERMENT. NOT ONLY THE EFFORTS OF THESE THREE GENERATIONS HAVE HELPED BUT THEIR WILL POWERS HAVE ALSO HELPED A LOT IN HELPING THESE PEOPLE. THIS AUTOGRAPHY IS ACTUALLY A VERY INFORMAL PICTURE OF BABA; IT INCLUDES MANY SCENES FROM HIS DAY-TO-DAY LIFE, THE INFORMAL MEETINGS AND DISCUSSIONS, THE INTERVIEWS NOT ONLY WITH HIS FAMILY MEMBERS BUT ALSO WITH HIS NEAR AND DEAR ONES. THIS AUTOGRAPHY GIVES JUSTICE TO THE EXTRA-ORDINARY NATURE OF THIS COUPLE, BABA AND HIS WIFE TAI.
सधन जमीनदारांच्या घरात जन्माला आलेले मुरलीधर देवीदास आमटे हे स्वभावत: बंडखोर वृत्तीचे, आयुष्य भरभरून जगण्याची इच्छा असलेले! पण आयुष्यात फार लवकर एका गोष्टीची त्यांना तीव्रतेने जाणीव झाली; आपल्याला जगायचंय ते स्वत:साठी नाही, तर दुस-यांसाठी. अन्यथा हे सारं वैभव, हा मानसन्मान, ही बुद्धिधमत्ता... हे सगळं फोल, तकलादू, बेगडी ठरेल. ...मग सुरुवात झाली ती आनंदवनात कुष्ठरुग्णांसाठी उभारलेल्या वसाहतीने. त्यानंतर राष्ट्रीय एकात्मता आणि सलोखा यांचा पुरस्कार करण्यासाठी भारताच्या पूर्व-पश्चिम आणि उत्तर-दक्षिण टोकांना जवळ आणणारं भारत जोडो अभियान झालं. त्यापुढचं पाऊल म्हणजे बाबांचं नर्मदा खो-यातील दहा वर्षांचं प्रदीर्घ वास्तव्य. सरकारने पर्यावरणाचा योजनाबद्ध विनाश चालविला होता, त्यामुळे होरपळून निघणा-या कुटुंबांच्या पाठीशी, बाबा उभे राहिले. हे सर्व करीत असताना पाठीच्या कण्याच्या असाध्य व्याधीने त्यांच्या शरीराला ग्रासून टाकले होते. बाबांच्या ध्येयस्वप्नांची व्याप्ती किती मोठी आहे, याचं तळपतं उदाहरण म्हणजे बाबा आमटे यांच्या मुला-नातवंडांच्या तीन पिढ्यांनी आजवर हजारो लोकांची आयुष्यं आमूलाग्र बदलून टाकली आहेत. बाबांच्या स्वप्नांची पूर्तता होण्यामागे त्यांच्या आणि त्यांच्या कुटुंबीयांच्या अदम्य इच्छाशक्तीचाही फार मोठा वाटा आहे. बाबांशी तासन्तास मारलेल्या मनमोकळ्या, अनौपचारिक गप्पा, त्यांच्या कुटुंबीयांच्या आणि निकटवर्तीयांच्या मुलाखती या सर्वांमधून निर्माण झालेलं बाबांचं हे चरित्र म्हणजे बाबांना ओळखणा-या असंख्य माणसांची सामूहिक स्मरणगाथाच आहे. सहवेदना, करुणा, निरपेक्ष बुद्धीने केलेली सेवा, या सर्वांचं जितंजागतं प्रतीक असणाNया आपल्या काळातील व्यक्तींचं – ताई आणि बाबांचं – हे यथार्थ चित्रण आहे!
Video not available
No Records Found
No Records Found
Keywords
#BABA AMTE #YUDDHKALATIL AASECHA KIRAN #VEDYA AAICHA VEDA MULGA #UTAVIL TARUN #VAYAT YENA #VARSA #AANDAVAN #SOMNATH #HEMALKASA #MAHAROGI SEVA #SAMITI #JANASAMANACHE VAKIL #ENCHAMPALI #BHOPALPATTANAM #BHART JODO #KANYAKUMARI #KASHMIR #PANJAB #PAKISTAN #LIKHIT ANI MOKIKH SHABDHA # KHARYAKHURYA VIKASACHA SWAPNA #मराठीपुस्तके#मराठीप्रकाशक #MARATHIBOOKS#ONLINEMARATHIBOOKS#TRANSLATEDMARATHIBOOKS#TBC#TRANSLATEDBOOKS@50% #TRANSLATEDFROMENGLISHTOMARATHI #BIOGRAPHY #लीना सोहोनी
Customer Reviews
  • Rating Starगणेश श्रीरंग शेलार

    आमच्या ‍ परिसरातील राहिवाशांचा ग्रुप नुकताच ‍विदर्भातील पर्यटन स्थळांना भेटी देऊन आला त्यात प्रामुख्याने आनंदवनाचा देखिल समावेश होता. साधारणपणे 30 नोव्हेंबर, व 1 व 2 ‍ डिसेंबर 2019 ला आम्ही सहलीवर होतो. तर त्या ठिकाणी कर्मवीर बाबा आमटे यांचं मा.श्रीती निशा मीरचंदानी यांनी ‍लिहिलेलं व आपण अनुवादीत केलेलं ‘अमरगीत’ हे जीवनचरित्र हाती लागलं. त्याविषयी, आदरणीय बाबा आमटेंचा जीवन प्रवास शब्दबध्द करणं हे तसं ‍ जिकरीचं काम पण, लेखिकेनं ते लिलयापणे पेललं. त्यांचं जीवनचरित्र वाचतांना नमुद भाषा, वापरण्यात आलेले शब्दप्रयोग अत्यंत अमोघ आणि रसाळ असल्याने वाचकांच्या थेट काळजाला भीडते. व ही शब्दपर्यायाची कामगिरी आपण अत्यंत चोखपणे बजावली म्हणुन हा शब्दप्रपंच. बाबा आमटे व त्यांचे आनंदवन व हेमलकसा इतकेच काय ते साधारणपणे जनतेला माहिती होते. पण त्यांच्या जीवनचरित्रावर प्रकाश टाकतांना त्यांच्या जीवनातील विविध टप्पे, स्थळे, खडतर प्रवास, शारीरिक व्याधींवर मात करुन केवळ दुर्दम्य ईच्छाशक्तीच्या जोरावर कशी नेत्रदीपक कामगिरी केली याची जाणीव हे पुस्‍तक वाचताना होते. कुटूंबानं घालवुन लावलेल्या अनेक आजार ग्रस्तांच्या, पीडितांच्या व्याधींवर बाबा व त्यांचे एकुणच कुटूंब कशी मायेची फुंकर घालते व व्याधीग्रस्तांसाठी ते आधुनिक काळातील ‘देवमाणसाची’ भुमिका वठवतात. बाबांच्या जीवनचरित्रावरील लेखनाची व्याप्ती प्रचंड मोठी पण ती अत्यंत कसबीने पार पाडली व त्यांच्या प्रत्येक कर्तबगारीची नोंद आपल्या लेखनीने घेऊन त्यांच्या जीवनकार्याचा सन्मानच केला यात कोणतीच शंका नाही. सदिच्छा.. आपला एक वाचक, गणेश श्रीरंग शेलार. ...Read more

  • Rating StarLOKRANG 21 JUNE 2009

    ‘पहिल्या भारत जोडो अभियनाच्या वेळी श्रीनगरजवळील हिरापाल येथे बाबा अत्यंत थकले होते. आपली शेवटची इच्छा एका पत्रात लिहून आपण ते पत्र काळ्या सुटकेसमध्ये ठेवलं असल्याचं त्यांनी विलास मनोहर यांना सांगितलं. त्यानंतर ते म्हणू लागले, ‘असं आई गं....मी आता मरणर!’ अखेर विलास उठले आणि ती काळी सुटकेस उघडू लागले, ‘तुम्ही हे काय करताय? असं बाबांनी विचारताच ते म्हणाले, ‘अहो, तुम्ही सारखं आपण मरणार आहोत,असं म्हणताय ना? मग म्हटलं, तुम्ही मरण्यापूर्वी तुमची अखेरची इच्छा तरी वाचून ठेवावी’ त्यानंतर मात्र बाबांचं ते विव्हळणं, आपल्या आईची आठवण काढून आपण मरणार असल्याचं मोठ्यांदा सांगणं लगेच थांबलं. ‘मी काही बाबांची चेष्टा करण्यासाठी म्हणून तुम्हाला ही गोष्ट सांगत नाही,’ विलास म्हणाले, उलट एखादा असामान्य माणूससुद्धा किती सामान्य माणसासारखा वागू शकतो, हे पाहून मलाच कुठेतरी मनातून बरं वाटतं. माझ्या मनात आशा निर्माण होते.’ हा प्रसंग वर्णन केलेला आहे ‘अमरगीत’ या पुस्तकात. होय हे बाबा आमटे यांचं जीवनचरित्र आहे. बाबा आमटे यांच्या व्यक्तिमत्त्वात ज्या परस्परविरोधी गोष्टी होत्या त्या, त्यातील गुंतागुंत वाचकांपर्यंत पोचवण्यात लेखिका यशस्वी होतात याचा अनुभव वर वर्णन केलेल्या प्रसंगातून येतो, आणि तो संपूर्ण पुस्तकातूनही वारंवार जाणवत राहतो. या पुस्तकाच्या मूळ लेखिका निशा मीरचंदानी यांची दृष्टी चरित्रकार म्हणून अतिशय स्वच्छ व निर्लेप आहे, अभ्यास आहे. ती दृष्टी आपल्यापर्यंत व्यवस्थितरीत्या पोचवण्याचे श्रेय मराठी अनुवाद समर्थपणे करणा-या लीना सोहनी यांचं आहे. या पुस्तकाचं शीर्षक आहे ‘अमरगीत’. बाबा आमटे आयुष्यभर ज्या पद्धतीने जगले, झगडले त्यामुळे ते अमर झाले आहेत पण त्याचबरोबर त्यांच्या आयुष्याचं गाणंही यात आहे. आयुष्याच्या एका क्षणी त्यांना सच्चा सूर, ताल गवसला आहे. हा त्यांच्या आयुष्यातील सच्चा सूर ताल शब्दात पकडण्यात लेखिकेचे सामर्थ्य आहे. वस्तुत: बाबा आमटे यांचं आयुष्य खूप विरोधाभासांनी भरलेलं आहे. एकीकडे वकिलीचं उत्तम शिक्षण घेणं, दुसरीकडे जंगलात वाघसिहांशी मुकाबला करणं, एकीकडे समृद्ध घरात जन्माला येणं, दुसरीकडे कुष्ठरोग्यांसाठी आडरानात जाऊन स्वत:ला त्यांच्या कार्यासाठी वाहून घेणं, एका बाजूने संस्थाचालक म्हणून हिशोबीपणा, काटकसरीपणा, दुसऱ्या बाजूने बेफाम जगणं हे सारे परस्परविरोधी कंगोरे शब्दांत पकडणं, मांडणं हे खरं तर अवघड काम होतं. पण लेखिकेने ते स्वीकारलं आणि यशस्वी करून दाखवलं. त्यासाठी लेखिकेने घेतलेली मेहनत जाणवते. लेखिका मीरचंदानी बाबांना भेटल्याच पण त्यांच्या भोवतालच्या, सहवासातील महत्त्वाच्या माणसांना भेटल्या, त्यातून व इतर अनेक पद्धतीने त्यांनी चरित्रलेखनाची सामुग्री गोळा केली, ही सामुग्री अतिशय प्रवाहीपणे शब्दांत मांडून वाचकांपर्यंत पोचवली आहे. एका बाजूने बाबांमधले असामान्यत्व लेखिकेने अधोरेखित केले आहे. त्यासाठी नेमके प्रसंग, तपशील दिले आहेत. दुस-या बाजूने विशेष म्हणजे बाबा आमटे यांचे विरोध, टीकाकार यांचीही मतं, विचार दिले आहेत. लेखिका या दोन्ही बाजू आपल्यासमोर मांडते, सुजाण वाचकाला त्यातून नेमका समजायचा तो अर्थ समजतो. हेच या चरित्राचं वैशिष्ट्य म्हणता येईल. बाबा आमटे यांचं काम, क्षेत्र इतकं बोलकं आहे की ते समोर मांडून त्यातून वाचकाला विचारप्रवृत्त करणं हे एका अर्थी म्हटलं तर सोपं होतं कारण या व्यक्तिमत्त्वाला अनेक परस्परविरोधी रंग आहेत. ज्यामुळे हे चरित्र खुलतं. दुसऱ्या बाजूने हे चरित्र लिहिणं ही अवघड गोष्ट होती कारण बाब आमटे यांच्या आयुष्यात इतके विलक्षण प्रसंग, अनुभव आहेत की त्यातून नेमका भाग घेणं, इतर वगळणं हे समुद्रमंथनातून रत्न निवडण्यासारखं होतं. पण लेखिकेने ते सफल करून दाखवलं आहे. बाबा आमटे एक असामान्य कर्मयोगी आणि बाबा आमटे एक सामान्य, सच्चा माणूस या दोहोंचा मेळ पुस्तकात व्यवस्थित घातला आहे. या पुस्तकाच्या मूळ लेखिका निशा मीरचंदानी या अमेरिकेतील एक व्यावसायिक आहेत. पण त्यांची स्वत:ची एक सेवाभावी संस्थाही आहे. त्यांची ही सेवाभावी सच्ची, वृत्ती त्यांच्या या चरित्रलेखनातून प्रतिबिंबित होते. एकीकडे लेखिका म्हणून सहजपणे येणारी तरल संवेदनशीलता दुसरीकडे चरित्रलेखनात आवश्यक ती तटस्थ दृष्टी या दोन्हीतील तोल पुस्तकात व्यवस्थित सांभाळला आहे. या पुस्तकाची सुरुवात बाबा आमटे यांची जडणघडण या भागाने (प्रकरणाने) होते. चरित्रलेखनाचा रूढ क्रम इथे लेखिकेने पाळला आहे. या पहिल्या भागातील वेड्या आईचा वेडा मुलगा हे उपप्रकरण खूप हृदयंगम आहे. बाबा आमटे व त्यांची आई यांच्यातले सूक्ष्म, गहिरे भावबंध यातून आपल्याला जाणवतात. पुस्तकातील दुसऱ्या भागाचे नाव बाबा आमटे यांचा वारसा; कार्य आहे. हा पुस्तकातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. यात बाबांनी त्यांच्या कुटुंबाने उभारलेले, चालवलेले आनंदवन, सोमनाथ, हेमलकसा प्रकल्प, महारोगी सेवा समिती यांची माहिती येते. हे प्रकल्प उभे करतेवेळी आलेले अनुभव, त्यात कुटुंबाचे-त्यातही साधनाताई, डॉ. प्रकाश, डॉ.विकास यांचे योगदा, इतरही अनेक नाव नसलेल्या सामान्य पण समर्पित व्यक्ती यांचं चित्रं त्यातून डोळ्यांसमोर साकारतं. या पुस्तकातील तिसरा भाग ‘बाबा आमटे यांचा वारसा वकिली’ असा आहे. यात जनसामान्यांचे वकील म्हणून बाबांचं चित्र रेखाटलं आहे. तसंच भारत जोडो १ व २ पंजाब शांतता यात्रा, नर्मदा बचाओ आंदोलन यांचं सविस्तर वर्णन आहे. त्यातही भारत जोडो अभियान इतवंâ प्रभावीपणे मांडलं आहे (सिद्धार्थ काक यांचा यावरील माहितीपद संदर्भासाठी यात घेतला आहे) की सध्याच्या अस्थिर, दहशतवादी कारवायांच्या पार्श्वभूमीवर ते अधिकच मोलाचं, महत्त्वपूर्ण ठरतं. ‘भारत जोडो’ या भागामुळे (प्रकरणामुळे) वाचकांच्याही मनात अखंड भारताविषयी तशी भावना जागवण्यात लेखिका यशस्वी ठरते. याच्या मुळाशी बाबा आमटे यांची विलक्षण तळमळ आहे, पण ती तळमळ पोचवण्यासाठी लेखिका माध्यम ठरली आहे. पुस्तकातील चौथा भाग ‘बाबा आमटे यांची विद्वत्ता असा आहे. यात बाबा आमटे यांच्या लेखनाचे विशेष मांडले आहेत. त्यांच्यातील एक लेखक, एक परिणामकारक कवी, वक्ता आपल्याला त्यातून उमगतो. तसेच यातील एक उपभाग म्हणजे ‘खऱ्याखुऱ्या विकासाचे स्वप्न’ आहे, ज्याने पुस्तकाचा समारोप होतो. पण लेखिकेने पु.ल.देशपांडे यांच्या शब्दांत म्हटल्याप्रमाणे ‘एकदा का बाबा आमट्यांनी तुमच्या मनाचा कब्जा घेतला की तुम्ही परत पहिल्यासारखे होऊच शकत नाही.’ बाबा, त्यांच्या खऱ्या अर्थाने सहचारिणी साधनाताई यांच्या कौटुंबिक व सामाजिक कार्यातील महत्त्वाची छायाचित्रे पुस्तकात समाविष्ट आहेत, ज्यांनी हे चरित्र अधिकच बोलकं केलं आहे. ...Read more

Write Your Own Review
  • Default typing language is Marathi. To type in English press Ctrl+G key combination
Submit Review
PLEASE SEND YOUR AUDIO REVIEW ON editorial@mehtapublishinghouse.com

Related Books

People Who Bought This Item Also Bought

Latest Reviews

BHARTIYA GANIKA
BHARTIYA GANIKA by DR.S.R. DESHPANDE Rating Star
डॉ. शुचिता नांदापूरकर-फडके

मंडळी, कालच्या ऱ्हासचक्रानंतर मी विचार करत होते की आज काय? पुस्तकं तर काही वाचून ठेवली होती (म्हणजे वाचली आणि ठेवून दिली बाजूला... अक्षरशः). आत्ताची समोर आहेत ती. कदाचित त्यातलं एखादं उद्या घेईन. मध्ये अचानक या पुस्तकाची जाहिरात वाचली, अगदी गेल्या ठवड्यातली गोष्ट. उत्सुकता चाळवली. समूहात काहीतरी आगळं वेगळं पुस्तक घ्यावं हा विचार सतत मनात असतोच. तसं पुस्तक घरी येताच (जय amazon) चाळायला म्हणून बसले, आणि काय सांगू, हातात मार्कर कधी आलं, मी खुणा कधी केल्या, पुस्तक कधी संपलं... कळलंच नाही. एक गोष्ट प्रामाणिकपणे सांगते... प्रेयर पुस्तकाला तुम्ही जो भरघोस प्रतिसाद दिलात, अनेकांनी ते विकत घेण्याचा विचार केला तेव्हाच सांगायचं होतं, पण राहिलं. ओळख करून दिलेलं पुस्तक पूर्णपणे वाचनीय असतं असं नाही. त्याचा बरचसं भाग बोजड असतो. पण ते नाही का, डेटिंगच्या काळात मुलगा मुलगी स्वतःमधलं केवळ उत्तम ते दाखवतात, तसं मला प्रेयर बद्दल वाटलं. आय मीन प्रेयर पुस्तकाबद्दल वाटलं आणि गणिका या पुस्तकाबद्दल मला नेमकं तेच वाटत आहे. ========== ‘भारतीय कामशिल्प’ या पुस्तकाचं लेखन करत असताना प्राचीन भारताच्या समाजजीवनाची माहिती देणारे अनेक संदर्भग्रंथ वाचण्यात येऊन लेखकांची उत्सुकता चाळवली गेली आणि जेव्हा या विषयावर मराठीत एकही परिपूर्ण संदर्भग्रंथ नाही हे लक्षात आलं, तेव्हा त्यांनी स्वतःच या पुस्तकाचं लेखन मनावर घेतलं. केवळ सनसनाटी विषय सवंगपणे हाताळला आहे असं कुठेही वाटत नाही. अतिशय अभ्यासपूर्वक लेखन आहे. सोबत जोडलेली संदर्भग्रंथांची यादी (एकूण संख्या ६४) पुरेशी आहे. गणिका आणि उर्वरित श्रेणी या शरीरविक्रय करतात, हा वैश्विक व्यवसाय आहे. कैक काळापासून या व्यवसायाला मान्यता मिळाली आहे आणि त्याची आवश्यकता वाटली आहे. प्राचीन काळात भारतीय गणिका यांना एक संस्कृती आणि दर्जा होता. नीतीनियम होते, ते पाळावे लागत होते. पुस्तकाची प्रकरणं – प्रास्ताविक, विदेशी गणिका, भारतीय साहित्यातील गणिका, गणिकेची प्रशिक्षण व वर्णन, गानिकांची वेशभूषा, सौंदर्यप्रसाधने, विट, गणिकामाता, प्रियकराचा राग-रंग, कथांविषयी थोडेसे आणि कथा (या शेवटच्या प्रकरणात एकूण १३ कथा आहेत – अगदी सुरस आणि चमत्कारिक वाटाव्यात अशा, त्यांचा परिचय मी देणार....... नाही.) प्रास्ताविक – (नऊ पानांचं प्रकरण) कुटुंब किंवा विवाहसंस्था कधी आकाराला आले हे नक्की सांगता येत नसलं तरी स्त्री-पुरुष शरीरसंबंध हे आदिम असून ते पशु – पक्ष्यांप्रमाणेच जनन हेतुस्तव नैसर्गिक होते आणि राहतील. फलन हे स्त्रीदेहामध्ये होतं या जाणीवेतून तिला आदरस्थान प्राप्त झालं. सर्जनाची गूढ शक्ती धारण करणारी ती आदिमाया/माता/ अद्याशक्ती होय. जवळपास प्रत्येक धर्मात प्रजा, पशु आणि धान्य समृद्धीसाठी सुफलता विधी आहेत. भारतीय हिंदू धर्म शास्त्रीय ग्रंथांतून स्त्री पवित्र्याच्या कथा वाचायला मिळतात. पतीला परमेश्वर मानलं जाई. त्याही काळात गणिका हा व्यवसाय होता आणि त्याकडे सहिष्णू वृत्तीने पाहिलं जाई.राजे महाराजे त्यांचे पोशिंदे असतं. शरीरविक्रय करणाऱ्या स्त्रिया तिरस्काराला पात्र असत, पण गणिका नाही. त्यांना नगर भूषण, नगर अलंकार, नाग्त रत्न मानलं जाई. प्रसंगी, राजे त्यांचा सल्ला घेत. त्या बहुश्रुत असतं चौसष्ट कलांत पारंगत असतं. संभाषणचतुर, हुशार, समंजस, उदार, योग्य आदर राखणाऱ्या, विनयशील आणि अनुपम सौंदर्यवती असत. एखाद्या गणिकेमुळे त्या राज्याची कीर्ती वाढत असे. धार्मिक समारंभ, सामाजिक कार्यक्रम (विविध झुंजी, शर्यती), करमणुकीचे कार्यक्रम (जलक्रीडा, वनविहार), रंगमंचावर अभिनय, अशा नानाविध ठिकाणी त्यांची ठळक उपस्थिती असे. रथारूढ अथवा सिंहासनाधिष्ठ राजाला वारा घालणे, चवरी ढाळणे, छत्र धरणे अशी कामं त्या करत. त्यांच्याशी संबंध ठेवणं समाजमान्य होतं. प्रतिष्ठितांचा त्यांच्याकडे पाहण्याचा दृष्टीकोन व्यापक, अगत्यशील आणि स्नेहिल होता. मात्र, त्यांना कडक आणि कठोर नियम पालन करावे लागे.विजयनगर साम्राज्याच्या अस्तानंतर ते पेशवाई संपेपर्यंतच्या काळात, मोगल राजवट येऊन गेली, ब्रिटीश वसवतवादाचा प्रसार सुरू झाला, समाज व्यवस्था बदलली, गणिका संस्कृतीला ओहोटी लागली. ब्रिटीशांचा अंमल सुरू झाल्यावर गणिका संस्था नष्ट होऊन वेश्या व्यवसाय वाढीला लागला. यामागे औद्योगिक क्रांती हे एक कारण आहे. वेश्यागमन निंद्य कृत्य मानलं जाऊ लागलं. तरुण अधिकाधिक सुशिक्षित होऊ लागला तसा शरीरसंबंधांपायी स्वास्थ्य गमवावं लागलं तर काय, हा विचार थोडाफार मूळ धरू लागला. आणि या शौकाची आसक्ती कमी झाली. चरितार्थाकरता पैसे मिळवण्यासाठी वेश्याव्यवसाय हादेखील विश्वसनीय आर्थिक व्यवसाय मानण्यात यावा असा निकाल १९११मध्ये युरोपियन न्यायालयाने दिला. विदेशी गणिका – (२७) बहुतेक सर्व प्राचीन संस्कृतीत गणिकांचे पुरावे मिळतात. इजिप्त, बबिलोन, सिरीया, फिनिशिया, ही काही उदाहरणं. ग्रीस, इटली, भारत इथे त्यांना विशिष्ट दर्जा प्राप्त झाला. त्यांचेही प्रकार होते, सामान्य वेश्या अलेत्रय्डी, आणि सर्वोच्च म्हणजे हेटीअरा (या शब्दाचा अर्थ सोबती). काही हेटीअरा वादविवादपटू होत्या. क्लेप्सीड्रा हिच्या वक्तशीरपणामुळे तिला ते नाव मिळालं होतं त्याचा अर्थ जलघटिकापात्र असा होतो. थीओफ्रत्स याने इ.पू. ३७२ – २८७ या काळात ‘ऑन मरेज’ हा ग्रंथ लिहिला, याचा सविस्तर अभ्यास करून लिओंटीयम या हेटीअराने त्यावर प्रगल्भ टीका लिहिली. रोमन समाजात कोर्टीझन अस्तित्वात होत्या. पॉम्पेई इथे व्हिकोली बाल्कोन पन्सिली नावाच्या इमारतीत शेकडो रमणी वास करत. या संदर्भातली रतिक्रिडेची मूळ चित्रं पॉम्पेईन wall paintings म्हणून प्रसिद्ध असून ती इटलीच्या वस्तुसंग्रहालयात सुरक्षित आहेत. रोमन साम्राज्यात हेटीअरा ऐवजी कोर्टीझन शब्द रूढ झाला. युरोपात पंधरा-अठरा शतकांत कोर्टीझन आणि कलावंतीण यांना समाजात विशिष्ट स्थान आणि आदर मिळत होता. फ्रान्समध्ये सतराव्या शतकात रमणींची सत्कारगृहं (सलो) प्रसिद्ध होती. जपानमध्ये गै (कलात्मक क्षमता) आणि शा (व्यक्ती) यावरून गैशा ही संज्ञा रूढ झाली. त्यांच्यात अलंकारिक सुरावट, सौजन्य, निष्कपट, सुसंस्कृतपण असे. बाराव्या शतकापासून कार्यरत असलेली ही प्रथा इडो काळात (इ.स.१६००-१८६८) अधिक वाढीला लागली. ओकिया ही त्यांची निवासस्थानं होत. विसाव्या शतकात त्यांचं वर्चस्व राजकीय क्षेत्रात वाढीला लागलं. १९२०-३० मध्ये त्यांची संख्या साधारण ८० हजार होती, ती १९७०-८० दम्यान १७ हजार इतकीच उरली आहे. चीनमध्ये पूर्वी पीकिंग (बीजिंग) इथे सिंगसॉंग हाउस हा भाग राखीव होता. शांघाय इथे अत्यंत विलासी वारांगना गृहं आहेत. सिंगापूरमध्येगिटार गर्ल्स (पीपाचाई) या नावाने त्या ओळखल्या जातात. पाकिस्तानात त्या तवायफ, कान्जारी आणि गश्ती नावाने ओळखल्या जातात. आज मात्र सर्वत्र आमुलाग्र बदल झाला आहे. भारतीय साहित्यातील गणिका – (३२) संस्कृत, प्राकृत, पाळी भाषांत, हिंदू, बौद्ध, जैन वान्ग्मयात, त्यांचा उल्लेख आढळतो. त्या वैदिक काळात भारतात होत्या हे काही ऋचांवरून समजतं. (ऋचा १.१६७.४ – अनेक पुरुषांशी सांग करणारी ती साधारणी). पंचचुडा अप्सरेपासून त्यांची उत्पत्ती झाली असं मानतात. महाभारत काळात त्यांना प्रतिष्ठा प्राप्त झाली. (राज, नागरी, गुप्त, देव आणि ब्रह्म असे पाच प्रकार होते). रामायणात फार स्थान नव्हतं. अमरकोश, महाभाष्य, वार्त्तिके, दशरूपक, कौटिलीय अर्थशास्त्र जातक कथा, पंचतंत्र, वेताळकथा, शुकबहात्तरी, गाथासप्तशती, अशा विविध ग्रंथांत त्यांचा उल्लेख आहे. कामसूत्र या ग्रंथात वात्सायनाने ‘वैशिक’ या प्रकरणात त्यांची माहिती दिली आहे. कथासरीत्सागर, राजतरंगिणी, शृंगारतिलक, सरस्वतीकंठभरणा, कलाविलास, मेघदूत, मृच्छकटिक, रत्नावली, नागानंदा, अशा नाटकांतून त्यांचा उल्लेख येतो. भारतात इ.पू. पहिल्या सहस्रकात ती प्रथा अस्तित्वात येऊन ब्रिटीशांच्या आगमनानंतर एकोणिसाव्या शतकात लोप पावली असावी असं समजलं जातं. गणिकेची प्रशिक्षण व वर्णन – (१६) गणिकेला बालपण जवळपास नव्हतच. वयाच्या सहा-सात वर्षापासून तिला घडवायला सुरुवात होत असे. त्यांच्या प्रशिक्षणात आचार, विचार, शिष्टाचार, विविध कला, खेळ, भाषा, वर्तन, सौंदर्यवर्धन, गायन, वादन, नृत्य, अलंकरण, शरीर सौष्ठव, बुद्धिवर्धन अशा प्रत्येक अंगाचा व्यापक विचार होता. काही हस्तकला शिकाव्या लागत. पाककला, सुगंधी द्रव्य निर्मिती, कामशास्त्र, प्रणायाराधन, हिकाव्म लागे. स्वसंरक्षण शिकावं लागे. गणिकांची वेशभूषा, सौंदर्यप्रसाधने – (५) आधीच्या प्रशिक्षणात हाही एक महत्त्वाचा भाग होता. विट – (७) हा शब्द मी पहिल्यांदाच ऐकला. त्याचा इथे दिलेला अर्थ – शृंगाररस नायकानुचराप्रमाणे संपत्तीचा भोग न घेणारा किंवा जो आपल्या पैशाचा वापर कधी करत नाही, असं नाटकातलं लबाड, धूर्त पात्र. गणिका संस्थेत त्याच्या जोडीने वयस्य, अनुचर, धूर्त आणि डिंडिक ही पुरुष पात्र वावरतात. प्रतिवेशिनी ही गणिकेची शेजारीण. ती विश्वासातली. ती गणिकेसाठी विट आणि प्रियकर यांच्याशी संवाद साधते. गणिकामाता – (७) हे पात्र फार महत्त्वाच. तिला संरक्षित स्त्री, कुट्टनी किंवा कुट्टीनी म्हटलं जाई. तिचं काम शिस्त राखणे, थोडक्यात रेक्टर. कामकुजानांना आळा घालणं, गणिकांना खऱ्या प्रेमापासून वंचित ठेवणं. कामुकांचं मानसशास्त्र तिला मुखोद्गत. पुरुषांच्या गुणदोषाच्या’ आधारे अचूक आडाखे बांधत ती गणिकेला सल्ला देता. तिचा दबदबा असतो. ते नसती तर गणिका ही संस्था कधीच नामशेष झाली असती. कारण स्त्रिया या स्त्रिया असल्याने स्त्रीसुलभ भावनेनुसार गणिकागिरीत न रमता त्या केव्हाच संसाराला लागल्या असत्या. प्रियकराचा राग-रंग – (९) रग हे बारा छटांमधली काम आसक्ती असं म्हणता येईल. पुरुषाची मनोवृत्ती, प्रवृत्ती, स्वभाव, गुणविशेष आणि खास करून राग-लोभ जाणून घेत गणिकेला त्याच्याशी वर्तन करावे लागते. कथांविषयी थोडेसे आणि कथा (४८) – ‘शृंगारमंजरीकथा’ हा राजा भोज रचित संस्कृत ग्रंथ असून त्यात स्त्री-पुरुष मनोवृत्ती दर्शन घडवणाऱ्या तेरा कथा आहेत. त्यापैकी काही जीर्ण, काही अपूर्ण आहेत. पैकी एक कथा वाचून दाखवते. संदर्भग्रंथ (४) सोबत फोटो दिले आहेत त्या पानांचे. या पुस्तकात आढळलेले सुंदर शब्द – गरती, लीलासहचारी, पृथुल (अर्थ कळला नाही अजून), रूपाजीवा, सूरसुंदरी परिचय फार लांबला. या विषयावरच्या इतक्या अभ्यासानंतर एखादा पेपर सहज देता येईल. परत अभिमानाने म्हणता येईल, ‘मा, मै फर्स्ट क्लास फर्स्ट आया!’ मनापासून धन्यवाद. माझी परिचय पाळी नसती तर मी हे पुस्तक वाचलंच नसतं. मजा आली मला वाचताना. तशी तुम्हालाही आली असेल अशी खात्री आहे. थांबते. ...Read more

RESHIMREGHA
RESHIMREGHA by SHANTA J SHELAKE Rating Star
मीना कश्यप शाह

शांता शेळके या कवयित्री म्हणून आपल्या सर्वांच्या माहितीच्या आहेतच. गीतकार म्हणूनही त्यांचे मोठे नाव झाले. रेशीमरेघा हे त्यांनी रचलेल्या गीतांचे पुस्तक. मुख्यतः त्यांनी चित्रपट आणि नाटक यासाठी गीते लिहिली आहेत. प्रस्तावनेत शांताबाई म्हणतात, गीते लििणे त्यांना अतिशय आकर्षक वाटत गेले आणि म्हणून केवळ चित्रपट आणि नाटकांसाठीच नाही, तर स्वानंदासाठीही, त्या गीतं लिहित राहिल्या. चालीवर गीते लिहिणे त्यांना आव्हानात्मक वाटायचे, बंधनकारक नाही. पुढे बंगाली, गुजराती अशा काही गीतांच्या चाली आवडल्या, तर त्या, त्या चालींवरही छंद म्हणून गीते लिहू लागल्या. त्यांच्या गीतांमध्ये लावण्या, गवळणी, नृत्यगीते आणि युगुलगीते (त्यांनी द्वंद्वगीते हा शब्द वापरला आहे, जो मला आवडत नाही) जास्त आहेत. ह्या पुस्तकात त्यांचे संकलन आढळून येतं. पुस्तकातील काही गीतांपेक्षा मला त्यांची प्रस्तावनाच जास्त आवडली. आपल्या गीतांबद्दल त्यांनी हळुवार होत लिहिलं आहे. प्रत्येक गाणं ध्वनिमुद्रीत होतानाचे क्षण त्यांना आठवतात. आणि ही गीतं प्रसिद्ध होण्यासाठी संगीतकार, गायक यांचा हातभार नक्कीच आहे याची त्या आठवण काढतात. गीतांचा अर्थ रसिकांपर्यंत पूर्णपणे पोहोचवण्यासाठी गायक-गायिकांचा खूपच मोठा वाटा आहे, त्यांच्याबद्दल त्या अपार कृतज्ञता व्यक्त करतात. हे पुस्तक त्यांनी लावणेसम्राज्ञी यमुनाबाईंना अर्पित केलेले आहे. त्यान्नी लिहिलेल्या "रेशमाच्या रेघांनी" या सर्वात जास्त प्रसिद्ध पावलेल्या लावणीच्या नावावर ह्या पुस्तकाचे नाव आधारित आहे. अनेक प्रसिद्ध गाणी या गीत संग्रहात आढळतात. रेशमाच्या रेघांनी, काय बाई सांगू, मनाच्या धुंदीत लहरीत, हे श्यामसुंदर, राजसा, शालू हिरवा पाच नि मरवा, चाल तुरू तुरू, मनाच्या धुंदीत लहरीत येना आणि अशी अनेक. शांताबाईंचं काव्य सामर्थ्य ह्या लावण्या/गीतांमध्ये देखील दिसून येतं... कळ्या आजच्या, शिळ्या उद्याला, ओठांशी न्याल का, आल्यावर जवळ मला घ्याल का.... अशी अनेक उदाहरणं! पुस्तकातील बहुतेक गाणी ही लावण्यांच्या स्वरूपातली आहेत. त्यामुळे त्याच त्याच भावना सारख्या सारख्या आढळून येतात. बोलावणे किंवा नको जाऊ म्हणणे, भेटी (गिफ्ट्स) घेणे, वाट पाहणे, विरह, सौंदर्याचे वर्णन, शृंगाराचे वर्णन, म्हणजे तुम्हाला काय मिळू शकेल याची कल्पना गीतातून देणे (उदा. कंबरपट्टा रेखून दावी, देहाचा आकार!!) अशा प्रकारचे विषय पुन्हा पुन्हा येत राहतात, पण (शांताबाई बीइंग शांताबाई) कुठेच तोचतोचपणा कंटाळवाणा होत नाही (वाचकाने जरा रोमँटिकपणा दाखवून वाचली ही गीतं तर फारच बहार!) शांताबाई नथ फारच आवडते असं दिसतं... नथ सर्जाची नाकी घालता हसेल डावा गाल किंवा सलगी करते नथ ओठांशी, तो तुमचा अधिकार अशा प्रकारे ती खुलून देखील दिसते ह्या गीतांमधे!! अनेकविध लावण्या आहेत ह्या पुस्तकात. पाडव्याची, रंगपंचमीची, श्रावणाची, अशा विविध दिवसांच्या लावण्या तर हिरव्या रंगाची लावणी देखील आहे. पाडव्याची लावणी म्हणजे पाडव्याला शालू मागते आहे, कारण ती रात्री एकांतात उभारणार आहे. 🙂 "मी सुंदर आहे तर आता मी काय करू?" अशी तक्रारही दिसून येते. "माझ्या नखऱ्याच्या शंभर तऱ्हा" सांगणारीला स्वतःच्या सौंदर्याची पुरेपूर जाणीव आहे आणि त्यापेक्षाही, फक्त शारीरिक सौंदर्यावर विसंबून न राहता, त्याबरोबर तोरा दाखवत भुरळ पाडणे ह्यात ती माहीर आहे. पण त्याचबरोबर ती धोक्याची सूचना पण देते आहे... घटकाभर संग बसून घालवा वेळ, जमल्यास मनांचा जमून येईल मेळ, नाहीतर यायचा अंगाशी हा खेळ, पाय टाकण्याआधी इथे, विचार पुरता करा, माझ्या नखऱ्याच्या शंभर तऱ्हा!! एका लावणीत एका पुरुषाने फसवलंय अशा स्त्रीचे रूप आहे. जत्रेत एक जण भेटला आणि त्याने आपल्याशी फ्लर्ट केलं, जत्रा उलगडल्यावर दुसऱ्या दिवशी मात्र तो डोळ्याला डोळा भिडवत नाही, तोंड चुकवून पुढे जातो, ह्याची तक्रार ह्या लावणीत येते. किती विविधता! अशा लावणी कलाकाराच्या आयुष्याचं विदारक दृश्य देखील शांताबाईंनी दाखवले आहे. तिथे येणारा आज एक, तर उद्या दुसराही असू शकेल किंवा तिथे असणारी आज एक, तर उद्या दुसरीही असू शकेल. हे सांगून त्या म्हणतात... प्रीतीचे नीतीचे व्यर्थ सांगणे, भुकेल्या देहाचे सारे मागणे, जन्माच्या नात्याचे फुका बहाणे, कुणाला सतत इथे राहणे? इथल्या महाली घडीची वस्ती, सुखाचे हिंदोळे आभाळी चढती, घडीत वरती घडीत खालती ऐन विशीतल्या स्त्रीचं सौंदर्याचं अत्युत्तम वर्णन एका गीतात केलं आहे. अनेक गीतांमध्ये पुरुषांनी स्त्रीच्या देहाचे आणि मनाचे केलेले वर्णन दिसून येते. त्यातही नुसता देहच नाही तर स्त्रीचा तोरा (attitude) देखील पुरुषाला कशी भुरळ पाडतो हे दिसतच. "ही चाल तुरुतुरु" आपल्या सगळ्यांच्या आवडीचे आणि माहितीचे आहे. असंच "मनाच्या धुंदीत लहरीत ये ना" हे देखील. गीतांमध्ये श्रावण, पाऊस, विरह, वाट बघणे हे सर्व हमखास येतं. एक गीत आहे "लहरी सजण कुणी दावा" - मीना खडीकर यांचे संगीत, उषा मंगेशकर यांचा आवाज. हे गीत मला ना वाचायला आवडलं ना ऐकायला आवडलं 🫣 श्रीकृष्ण राधेच्या कथा तर आपण गवळणींमधे अनेक वेळा ऐकल्या आहेत. कृष्णाची धून ऐकल्यानंतर अगदी काहीही न सुचता तशीच्या तशी निघालेली राधा! त्यातही तिच्या शृंगारचं वर्णन येतंच. सजण्याची आवड असलेल्या स्त्रीचे वर्णन अतिशय खुबीने शांताबाईंनी केले आहे. मला स्वतःला नटण्या मुरडण्याची अतिशय हौस असल्यामुळे हे सगळं वर्णन वाचून, "हे पुस्तक आपण आधी का नाही वाचलं" याचं दुःख मात्र झालं. ही उदाहरणं बघा ना... माथ्यावर मोतियाची जाळी, भांगेत मोती सर, चंद्रकोर भाळी, कानात झुमके, केसांमध्ये वेल, नाकात नथ, नथित हिरे, बिल्वदळे, वज्रटिक, `बोलताना पाठीवर जिचे रेशमाचे गोंडे खालीवर होतील अशी` पाच पदरी मोहन माळ!! दंडात वाकी रुताव्या, शिंदेशाही तोडे असावेत आणि पायी सांध्यात सोनसळी, गळ्यात तन्मणी, कमरेला कंबरपट्टा, पायी पैंजण.... "शालू हिरवा, पाच नि मरवा, वेणी तीपेडी घाला" हे गीत तर फारच प्रसिद्ध झाले. शृंगार आणि सौंदर्य यांचे वर्णन या सगळ्या गीतांमध्ये अगदी खुलून आलेलं आहे. आणि प्रेम! त्याविषयी किती लिहावं आणि कशाप्रकारे लिहावं असा मोठाच प्रश्न पडला आहे. तरीही एका स्त्रीच्या मनाने वाचलेल्या ह्या चार ओळी लिहीतेच... काय वाजले प्रिय ते पाऊल, तो तर वारा तिची न चाहूल, भास हो फसवा वरचेवरी, शोधितो राधेला श्रीहरी!! ...Read more