स्वर्ग आणि नरक... आज संपूर्ण जगाच्या दृष्टीने अमेरिका हा पृथ्वीवरचा स्वर्ग आहे. म्हणाल ती सुखं, म्हणाल त्या सोयी, अफाट वैज्ञानिक प्रगतीमुळे तिथे उपलब्ध आहेत. तसे पश्चिम युरोपातले देशही पुढारलेले आहेत. पण तिथले जीवन भयंकर महागडे आहे. अमेरिकेत सर्व परकारची श्रीमंती, सुबत्ता आहेच; पण तिथे स्वस्ताईदेखील आहे हे महत्त्वाचे. जगभरच्या हुशार आणि होतकरू तरुण-तरुणींना अमेरिकेत जाऊन नशीब काढायचे असते, ते त्याचमुळे. पण ही ‘घी देखा, लेकिन बडगा नही देखा’ अशी स्थिती आहे. दुनियेतील सर्व सुखं, अमर्याद व्यक्तिस्वातंत्र्य असणाऱ्या या देशातला उपभोगवाद आता अशा थराला जाऊन पोहोचलाय की, त्यांना इतर कोणत्याही मानवी मूल्यांची कसलीही पत्रास उरलेली नाही. त्यांना फक्त एक मूल्य माहीत राहिलेय - पैसा! डॉ. किम रेग्गीस हा स्वत: एक अव्वल दर्जाचा हृदयरोगतज्ज्ञ असतो. त्याची मुलगी बेकी ही एक कुशल खेळाडू असते. तिला ‘बीफ’ म्हणजे गोमांसयुक्त खाद्यपदार्थ खाल्ल्यामुळे विषाणू संसर्ग होतो. वेळेवर आणि योग्य ते उपचार न झाल्यामुळे बेकी मरते. डॉक्टर किम मुळापासून हादरतो. ज्या रुग्णालयात तो स्वत: प्रथम श्रेणीचा डॉक्टर असतो त्याच रुग्णालयात त्याला आणि त्याच्या मुलीला मिळालेली माणुसकीविहीन वागणूक पाहून तो भयंकर संतापतो. लेखकाने हा प्रसंग अशा कौशल्याने शब्दबद्ध केला आहे की, वैज्ञानिक प्रगतीच्या सर्वोच्च शिखरावर आरूढ झालेल्या अमेरिकेतही रुग्णांना अशाच म्हणजे आपल्याकडच्या सारख्याच बेपर्वाईने वागवले जाते, हे वाचून आपण थक्क होतो. मुलीच्या मृत्यूमुळे चिडलेला डॉ. किम बीफमध्ये विषाणू आले कुठून नि कसे याचा छडा लावू पाहतो आणि त्याच्यासमोर एक महाभयानक वस्तुस्थिती उलगडत जाते. अमेरिकेत गाई, म्हशी, शेळ्या या आपल्याकडल्याप्रमाणे दुधासाठी किंवा लोकरीसाठी पाळल्या जात नाहीत; तर त्यांच्या मांसासाठी पाळल्या जातात. या सर्व पशूंना भरपूर खायला घालून गलेलठ्ठ बनवायचे आणि त्यांना कापून त्यांच्या मांसाचे विविध पदार्थ बनवायचे. या उद्योगात प्रचंड पैसा गुंतलेला आहे. डॉ. किमला असे आढळते की, रोगट गार्इंचे मांस बेधडकपणे पुरवले जात आहे. त्यामुळेच हा जीवघेणा विषाणू संसर्ग होत आहे. पण ‘बीफ’ उद्योगातल्या बड्या बहुराष्ट्रीय कंपन्यांना मरणाऱ्या माणसांची काडीचीही पर्वा नाही. त्यांना हवाय नफ! फक्त नफा! डॉ. रॉबिन कुक हा प्रस्तुत ‘टॉक्सिन’ या कादंबरीचा लेखक स्वत: वैद्यकीय व्यावसायिक आहे. त्यामुळे या कथानकातले शास्त्रीय तपशील त्याने अतिशय बारकाईने टिपले आहेत. वाचकाला सुन्न करून टाकण्याची ताकद त्याच्या लेखणीत आहे. प्रमोद जोगळेकर यांचा अनुवाद चंद्रमोहन कुलकणी यांचे मुखपृष्ठ मेहता प्रकाशनाची एकंदर निर्मिती उत्तम. -मल्हार कृष्ण गोखले ...Read more

सामाजिक प्रश्नावरील थरारक कादंबरी... डॉ. रॉबिन कूक यांच्या वैद्यकीय पार्श्वभूमीवरच्या थरारक कथांनी जगभरच्या वाचकांचे लक्ष वेधून घेतले आहे. कोमा वगैरे थरार कथांवरचे चित्रपटही गाजलेले आहेत आणि व्यावसायिक दृष्टीनेही त्यांनी तुफान यश संपादन केले आहे. टॉक्सिन’ या त्यांच्या थरारकथेचा एकूण भर अमेरिकेतील मांस प्रक्रिया उद्योगांवर आणि रुग्णालयातील संघटित सेवासुविधांच्या बाजारीकरणावर आहे; आणि हे काम त्यांनी अत्यंत आक्रमक अभिनिवेशाने केले आहे. अमेरिकेतील (आणि आता भारतासारख्या देशातही वेगाने फैलावणाऱ्या) मॅकडोनॉल्ड, वेंडी, अंकल जॉन्स, वगैरे अगणित शाखा असणाऱ्या रेस्टॉरन्टच्या शृंखलांमधून ठराविक चवीने पदार्थ खाणाऱ्या ग्राहकांची संख्या फार मोठी आहे. या रेस्टॉरन्टस्मध्ये मिळणारे पदार्थ पोषणमूल्यांनी युक्त असतात आणि ते तयार करताना स्वच्छता तसेच दक्षता घेण्यात येते. अशी जाहिरात प्रत्यही होत असते. त्यांच्या विश्वासार्हतेचा तो भाग असतो. डॉ. रॉबिन कूक यांनी अशा हॉटेल्समधील पदार्थांच्या आणि त्यांना मांस वगैरे पुरवणाऱ्या मोठ्या कंपन्यांच्या निर्दोषपणाच्या दाव्याबद्दल शंका उपस्थित केली आहे आणि त्या सर्वांच्या विश्वासार्हतेबद्दलच अनेकविध प्रश्न उभे केले आहेत. ‘टॉक्सिन’मध्ये किम रेगीस एक सेवाभावी डॉक्टरची दहा वर्षांची मुलगी बेकी प्रेअरी हायवेवरच्या ‘ओनियन रिंग’ या रेस्टॉरंटमध्ये बर्गरची ऑर्डर देते. व त्या बर्गरबरोबर फ्राइज आणि व्हॅनिला शेकही घेते. तेथील बर्गर खाल्ल्यावर काही तासांनी बेकीचे पोट दुखू लागते. जुलाब होतात. जुलाबातून रक्त पडते. औषधे देऊनही बरे वाटत नाही तेव्हा किम तिला हॉस्पिटलमध्ये घेऊन जातो. पण त्या हॉस्पिटलमध्ये तो स्वत: तेथे डॉक्टर असूनही पेशंटकडे तातडीने लक्ष दिले जात नाही. ते हॉस्पिटल अमेरिकअर या संस्थेतर्फे चालवण्यात येत असते आणि त्याचे काम कोणालाही चीड यावी अशा पद्धतीने, खर्चात बचत करण्याच्या दृष्टीने, चाललेले असते. त्यामुळे लेकीकडे तातडीने लक्ष देण्यात कसूर होते... आणि तिचे दुखणे वाढतच जाते. त्यातच तिचा अंत होतो. डॉ. रॉबिन कूक यांची ही थरारकथा म्हणजे हॉस्पिटल्सचे संस्थात्मक बाजारीकरण, मांसप्रक्रिया उद्योग यांच्यावरचे जळजळीत टीका-अस्त्र आहे. कथानकात खूप तपशील येतात; घटना वेगाने घडतात त्या वेगाने कधी कधी वाचकांचा गोंधळही उडू शकतो. पण शेवटी जो संदेश ही कादंबरी देते, तो वाचकाला अस्वस्थ करणारा असतो. ...Read more

वात्सल्याची, साहसाची कथा… एका सहृद्य पित्याच्या परमवात्सल्याची व वात्स्ल्यापोटी केलेल्या अचाट साहसाची ही कथा मनाला चटका लावणारी आहे. एकदा हातात घेतलेली ही कादंबरी पूर्ण करूनच वाचक ती खाली ठेवतात. पण, त्यांच्यापुढे अंतर्मुख करणारे अनेक प्रश्न उभे राहात. अन्नातून ‘इ. कोलाय ०१५७ : एच ७’ या विषाणुमुळे (टॉक्सिनं) अकाली मृत्यू पावलेल्या आपल्या दहा वर्षांच्या मुलीच्या मृत्यूला कोण जबाबदार आहे, याचा एका कार्डियाक सर्जनने जीवघेण्या साहसातून लावलेला शोध ही या कादंबरीची मध्यवर्ती कल्पना आहे. हा शोध साधासुधा नसून भयचकित करणारा रहस्यपटच आहे. त्यात डॉ. किम (कार्डियाक सर्जन) व त्याच्या माजी पत्नीने तीन वेळा मृत्यूला चकवा दिला आहे, पण प्रयत्न सोडलेला नाही. या प्रयत्नात त्या दाम्पत्याने दिलेली ‘झुंज’ ही अंगावर शहारे आणणारी आहे. अमाप पैसा व सामर्थ्य असलेल्या बीफ उद्योगातील बेबंद भांडवलदारांशी सामना करणे म्हणजे साक्षात मृत्यूशी सामना करण्याइतके कठीण कर्म! पण, भविष्यात निष्पाप बालकांचा बळी जाऊ नये, या सद्हेतूने ते कठीण काम हे दाम्पत्य सगळे धोके पत्करून स्वत:च्या अंगावर घेते. या कथेची सुरुवात हिगीन्स व हॅनकॉक नावाच्या कत्तलखान्यातून होते प्रचंड वेगाने घडणाऱ्या घटनांचा शेवटही तिथेच होऊन वर्तुळ पूर्ण होते. नऊ जानेवारीला सुरुवात झालेली गोष्ट २७ जानेवारीला संपते. डॉ. किम रेग्गीस यांची दहा वर्षांची मुलगी रिबेका ही प्रेअरी हायवेवरच्या ओनियन रिंग रेस्टॉरंटमध्ये हॅम्बर्गर खाते (नऊ जानेवारी) व तेथूनच तिच्या दुर्दैवाला सुरुवात होते. ते हॅम्बर्गर कच्चे राहिल्याने तिला विषबाधा होऊन इस्पितळात दाखल करावे लागते. तिथे बड्या बड्या डॉक्टरांनाही तिच्या रोगाचे पक्के निदान न झाल्याने शेवटी एक एक अवयव निकामे होऊन त्या बालिकेचा यातनामय मृत्यू होतो. डॉ. किमला मनोमन वाटते, की तिने खाल्लेले हॅम्बर्गर हेच तिच्या मृत्यूचे कारण आहे. त्या दृष्टीने मग त्यांचा व त्यांच्या माजी पत्नीचा ट्रेसीचा शोध सुरू होतो. ते डिटेक्टिव्ह बनतात. या कार्यात अन्नप्रक्रियेवर नियंत्रण ठेवणाऱ्या यू. एस. डी. या सरकारी खात्यातील अधिकारी बाईची मार्शाची त्यांना मदत मिळते. या घटनेचा माग काढत काढत डॉ. किम त्या कत्तलखान्यात गेले असता प्राण्यांच्या मुंडक्यांमध्ये त्यांना मार्शाचे मुंडके दिसते. त्यांचा थरकाप होतो. कत्तलखान्यावर देखरेख करणाऱ्या सरकारी स्त्री अधिकाऱ्याची– मार्शाची– कत्तल केली जाते. हे सर्व त्या दाम्पत्याला असह्य होऊन जाते. पुढे काय होते, हे कथा वाचूनच कळेल कथा संपते; पण वाचकांपुढे अनेक प्रश्न उभे राहतात. निष्पाप बालकांचा बळी घेणारा हा धंदा असाच तेजीत चालू राहणार का? त्यांना यूएसडीए (सरकार) अडवू शकणार नाही, तर कोण आवरणार? केवळ नफा मिळविण्यासाठी माणूस इतके हिडीस निघृण कृत्य करतो का? टीव्हीसारख्या प्रभावी प्रसिद्धिमाध्यमाला डॉ. किमने दिलेल्या पुराव्याचे पुढे काय झाले? खरे गुन्हेगार पकडले जाऊन त्यांना शिक्षा झाली का? इत्यादी. वाचकांना विचार करायला लावणारे ते ‘खरे साहित्य’ याची प्रचिती इथे येते. युनिव्हर्सिटी मेडिकल सेंटर व समीरन हॉस्पिटल (यांचे विलिनीकरण झालेले असते.) या ठिकाणी रिबेका (बेकी) हिच्यावर उपचार चालू असताना डॉ. किम व इतर डॉक्टर यांची सततची जी चर्चा चालू असते, त्यावरून अमेरिकेतल्या अनेक वैद्यकीय संकल्पनांची माहिती वाचकांना होते. त्या अनुषंगाने तेथील अतिप्रगत वैद्यकीय व्यवसाय, त्यातील स्पेशलायझेशनच्या अनेक शाखा, उपशाखा व सूक्ष्म शाखा, हॉस्पिटलमधील स्वयंसेवक ही संकल्पना, वैद्यकीय शाखेतील नैतिक बंधने, वरच्या थरापासून ते खालच्या थरापर्यंतची कार्यपद्धती इ. गोष्टींची माहिती वाचकांना होते. तसेच, पान ३३५ ते ३३७ वर दिलेल्या वैद्यकीय परिभाषा व त्यांच्या संकल्पना वाचकांचे सामान्यज्ञान वाढविणाऱ्या वाटतात. पान ३३४ वर आरोग्यविषयक (चौकटीत) मांडलेले विचार सार्वत्रिक व मोलाचे वाटतात. रॉबिन कुक या गाजलेल्या इंग्रजी लेखकाची ही उत्कंठावर्धक कादंबरी. सत्याच्या धाग्याच्या आधाराने इतक्या मोठ्या कादंबरीची रचना त्याने केली असावी. तसे ते वास्तव असेल तर त्याच्या धाडसाला दाद द्यावी लागेल. डॉ. जोगळेकर यांनी याला मराठीचा सुंदर साज चढविला आहे. -डॉ. चंद्रकांता चव्हाण ...Read more