वि. स. खांडेकरांच्या दुर्मिळ नाट्यछटांचं, लेखांचं संकलन आणि प्रभावी संपादन... वि. स. खांडेकर हे मराठी वाङ्मयाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचं वळण होतं. त्याच्या लेखणीने कादंबरी, कथा, लघुनिबंध, व्यतक्तिवित्रण, कुमार वाड्मय इत्यादी साहित्य प्रकारांमध्ये ंचार केला, खांडेकरांची ही साहित्यसंपदा मेहता पब्लिशिंग हाऊसच्या पुस्तक दालनात आजही उपलब्ध आहे. या सर्व साहित्य संपदेव्यतिरिक्त त्यांचे अन्यही साहित्य विखुरलेल्या स्वरूपात होतं. त्या विखुरलेल्या साहित्याचं संकलन-संपादन ज्येष्ठ लेखक, सनीक्षक डॉ. सुनीलकुमार लवटे यांनी केलं आणि त्या संकलन-संपादनातून सहा पुस्तकं मेहता पब्लिशिंग हाऊसने सिद्ध केली. त्यातीलच एक पुस्तक ‘गाढवाची गीता आणि गाजराची पुंगी.’ ‘गाढवाची गीता” हा खांडेकरांच्या अठरा नटयछटांचा संग्रह आहे. या सर्व नाट्यछटांतृून खांडेकरांनी सुशिक्षितांची मोफत वाचण्याची वृत्ती, संपादक भूमिका, महागाई, भ्रष्टाचार, सावकारी, केशवपनासारख्या दुष्ट प्रथा, श्रमप्रतिष्ठा, अंधश्रद्धा, नशीब, म्हातारपण, सदाचार इत्यादी विषयांवर विचार व्यक्त करून पारंपरिकता, रूढी, प्रथा, दुष्ट प्रवृत्तीवर प्रहार कैला आहे. या सर्वच नटयछटांतून खांडेकर वाक्प्रचार म्हणी, सुभाषितं, काव्यपंक्ती यांचा उदारहस्ते प्रयोग करून आपणाला प्रेक्षकांना व वाचकांना जे सांगायचं आहे. ते प्रभावपणे व्यक्त करतात. ‘गाजराची पुंगी’ हा खांडेकरांच्या विनोदी लेखांचा संग्रह आहे. ‘जोड्याचे आत्मवृत्त’, ‘मुंबईचा एेरावत’ साधूसंत विश्वविद्यालय’, ‘महात्मा गांधी की जय’ हे त्यातील काही उल्लेखनीय लेख म्हणून नोंदवता येतील. या अाणि अशा अन्य विनोदी लेखांतून खांडेकर समाजाबद्दल टिपतात, आपली निरीक्षणे नोंदवतात व वर्तमानावर भाष्यही करतात. सुसंगतीच्या कल्पनांना धक्का देत खांडेकर विसंगतीचे वर्णन करत हास्य निर्माण करतात. खांडेकर चिमटे काढत वाचक, श्रोत्यांस नेहमी हसता हसता विचार करायला भाग पाडताना दिसून येतात.’ तर या संकलन-संपादनामुळे खांडेकरांच्या बहुमुखी प्रतिभेचं, त्यांच्या व्यासंगाचं, भाषाप्रभुत्वाचं दर्शन घडतं. तत्कालीन राजकीय आणि सामाजिक परिस्थतीचे संदर्भही खांडेकरांच्या लेखनातून येत राहतात. या संकलन संपादनाविषयी डॉ. सुनीलकुमार लवटे लिहितात. ‘वि. स. खांडेकरांच्या असंकलित, अप्रकाशित साहित्याचे संपादन म्हणजे, जुन्या लेखनाचा केवळ संग्रह नव्हे. तो शिळ्या कढीला ऊत तर मुळीच नाही. बऱ्याचदा ‘जुनं ते सोनं असतं.’ या पुस्तकासाठी डॉ. लवटे यांनी लिहिलेली प्रस्तावना अभ्यासपूर्ण आहे. त्यातून खांडेकरांच्या व्यक्तित्वाचा आणि लेखनवैशिष्ट्यांचा वेध त्यांनी घेतला आहे. अभ्यासकांसाठी हे संकलन-संपादन उपयुक्त आहेच; पण सर्वसामान्य वाचकांनाही ते आवडेल, अशी अपेक्षा आहे. - अंजली पटवर्धन ...Read more

एका साहित्यिक चिंतकाचे स्वगत... ‘ययाति’कार वि.स. खांडेकर हे नाव आजही मराठी साहित्यक्षेत्रात अत्यंत आदरानं उच्चारलं जातं. पुढे विचारवंत लेखक म्हणून नावारूपाला आलेल्या खांडेकरांनी आपल्या लेखनाचा प्रारंभ विनोदी साहित्याने केला होता. कोल्हटकर आणि गडकऱ्यंचा त्यांच्यावर प्रभाव होता. हे विनोदी लेखन त्यांनी विविध नियतकालिकांच्या सदरांतून केलं होतं. त्याला ग्रंथरूप देण्याचा खुद्द त्यांचाच विचार होता, असं त्यांच्या ‘एका पानाच्या कहाणी’त त्यांनी म्हटलं आहे. पण तो काही सिद्धीस गेला नाही. आता ते सर्व लेखन एकत्र करून डॉ. सुनीलकुमार लवटे यांनी ‘गाढवाची गीता आणि गाजराची पुंगी’ हे पुस्तक संपादित केले आहे. या लेखनातून खांडेकरांनी केलेले समाजनिरीक्षण आणि त्यातून टिपलेले बदल वाचायला मिळतात. या समग्र लेखनात नाट्यछटेची कलात्मकता नि एकांकिकेची संवादशैली दिसते. ...Read more