इराकच्या अण्वस्त्रनिर्मितीचे रहस्य आणि सद्दाम हुसेनवरील हल्ले... बेस्टसेलर लेखकांच्या प्रभावळीत गाजणाऱ्यांमध्ये फ्रेडरिक फोरसीथ हे एक अग्रगण्य नाव. विस्तृत राजकीय, दहशतवादी, आंतरराष्ट्रीय पट उभा करण्यात त्याचा हातखंडा आहे, विविध देश, त्यांचे राज्यकरते, त्यांच्यातील ताणतणाव कुठल्याही समस्येशी संबंधित असणारे निरनिराळे घटक व त्यांच्यातील गुंतागुंत यांचे धागेधोरे तो इतक्या कुशलतेने गुंफतो की वाचक त्यात हरवून जातो. त्यातील वास्तव तपशील मर्मिक व भेदक असतात. वाचकाच्या सामान्य ज्ञानात ते तपशील प्रचंड भर घालतात. राज्यकर्त्यांच्या सर्वोच्च दरबारापासून ते शय्यागृहापर्यंत सर्वदूरच्या बारीकसारीक गोष्टी त्यातून कळतात. त्याचबरोबर नाट्यपूर्ण घटनेच्या अनुषंगाने अत्यंत उत्कंठावर्धक कथावस्तूचा प्रचंड डोलारा तो उभा करतो. व्यक्तिरेखाही अत्यंत नावीन्यपूर्ण ढंगाने पेश करतो. त्यामुळे त्याच्या कादंबऱ्या जगभरच्या वाचकांची दाद सहजपणे मिळवतात. फोरसीथचा बेस्टसेलरचा जो काही फॉर्म्युला आहे तो विलक्षण लोकप्रियता मिळवण्यात यशस्वी ठरला आहे. इतकी गुंतागुंतीची रचना इतर कोणा बेस्टसेलर लेखकाला जमलेली नाही. ‘द फिस्ट ऑफ गॉड’ (दैवी तडाखा किंवा ईश्वराची मूठ) या त्याच्या कादंबरीत ग्रेट ब्रिटन, अमेरिका, इस्त्राएल, कुवेत, इराक, रशिया या राष्ट्रांतील पंचाहत्तरावर व्यक्तिरेखा आल्या आहेत. त्यात ब्रिटनच्या प्रधानमंत्री थॅचर व जॉन मेजर, अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज बुश, इस्त्राएलचे प्रधानमंत्री यित्झाक शामिर, इराकचा राष्ट्राध्यक्ष सद्दाम हुसेन, रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष गोर्बाचेव्ह यांच्यापासून तेथील सैन्यप्रमुख, गुप्तहेर व पोलिस संघटनांचे प्रमुख, बँकर्स व व्यावसायिक, बंडखोर अतिरेकी नेते, अणुशास्त्रज्ञ - इत्यादी अनेक व्यक्तींचा समावेश आहे. कादंबरीत ही नावे केवळ शोभेसाठी भरताड म्हणून येत नाहीत. ती आपापली पदसिद्ध कर्तव्ये व हक्क, आणि आपापले मानवी चेहरे व स्वभाव घेऊन येतात. विशिष्ट भूमिका बजावतानाही आपल्या वृत्तिप्रवृत्तींशी प्रामाणिक राहतात. ऑगस्ट १९९० मध्ये इराकने कुवेत या शेजारी राष्ट्रावर हल्ला करून सहा तासात कुवेतवर कब्जा केला. कुवेतची मुक्तता करण्यासाठी बरेच राजनैतिक प्रयत्न झाले. पण सद्दामने दाद दिली नाही. १९९१ मध्ये अमेरिका-ब्रिटन - फ्रान्स - अरब देश यांच्या संयुक्त फौजांनी इराकवर हल्ला चढवला. इराकने आपल्या भूमीवर अतिसंहारक शस्त्रास्त्रांचे कारखाने काढले, शस्त्रास्त्रांचा प्रचंड साठा केला आणि अण्वस्त्रे बनविण्याचा घाट घातला. त्यामुळे त्याचा बंदोबस्त करण्यासाठी, कुवेत मुक्त करून इराकच्या सद्दाम हुसेन या सत्ताधीशाला धडा शिकवण्यासाठी अमेरिकेच्या पुढाकाराने ही लष्करी कारवाई करण्यात आली. संयुक्त राष्ट्रसंघावर दडपण आणून इराकविरोधी या लष्करी कारवाईला जागतिक मान्यता असल्याचा दावाही केला. कुवेतची मुक्तता झाल्यावरही सद्दाम हुसेनने इराकमध्ये आपल्या स्थानाला धक्का लागू दिला नाही, उलट शस्त्रास्त्रांची जमवाजमव करून, अण्वस्त्रांच्या उत्पादनाचा आपला प्रयत्न जारीच ठेवला आहे. या युद्धाच्या पार्श्वभूमीवरील द फिस्ट ऑफ गॉड ही कादंबरी आहे. इराकला मुख्य उत्पन्न तेलाच्या निर्मितीतून मिळते. एप्रिल ९० ते मार्च ९१ याकाळात तेलाच्या बॅरची किंमत १५ डॉलरवरून २५ डॉलर एवढी वाढली. त्यामुळे भारताला तेलापोटी जादा रक्कम द्यावी लागली. भारताची व्यापारी तूट ७७३१ कोटी ऐवजी ११५०० कोटी रुपये एवढी वाढली (हे केवळ माहितीसाठी) इराकी सैनिकांनी पराभूत होऊन माघार घेताना कुवेतच्या तेलाच्या विहिरींना आगी लावल्या. त्या कित्येक महिने धुमसत होत्या. इराकी सैनिकांनी एक कोटी बॅरल्स तेल समुद्रात ओतले. त्यामुळे पर्यावरणाचे अपरिमित नुकसान झाले. कादंबरीच्या आरंभी आपल्याला भेटतो तो डॉक्टर जेरॉल्ड बुल. ब्रुसेल्समधील आपल्या स्पेस रिसर्च कॉर्पोरेशनच्या ऑफिसमधून तो आपल्या रेनॉल्ट - २१ मधून घरी चाललेला असतो. त्याची सेक्रेटरी मोनिक जॅमिनी ही तरुणी कार चालवत असते. तिच्या विनोदावर तो हसत असतो. आणि पुढे एकदम असे वाक्य येते ‘‘आणखी दहाच मिनिटांची आपण मरणार आहोत याची त्याला मुळीसुद्धा कल्पना नव्हती. अर्थात् तशी ती असण्याचं कारणही नव्हतं.’’ हा डॉक्टर जेरॉल्ड बुश शास्त्रज्ञ असतो. नवनवीन तोफांची डिझाइन्स बनवण्याबद्दल त्याची जगभर ख्याती असते. आपल्या संशोधनाचे कागदपत्र एखाद्या कपाटात वा घरी सुरक्षित राहू शकतील यावर त्याचा विश्वास नसतो. ते सर्व आपल्या जवळच्या बॅगेत ठेवूनच तो सगळीकडे जात असतो. सद्दाम हुसेनसाठी तो एक सुपनगन तयार करीत असतो. अक्कलहुशारी वापरून या सुपरगनच्या वेगवेगळ्या भागांची वेगवेगळ्या देशांत वेगवेगळ्या कारखान्यांत निर्मिती चालू असते. आपण जो भाग करीत आहोत. तो कुठल्या यंत्रासाठी आहे याची त्यापैकी कुठल्याही कारखान्याला कल्पना नसते. त्याच्या निवासस्थानी कार उभी करून मोनिका त्याचा निरोप घेते. डॉ. जेरॉल्ड बुल आपला फ्लॅटचा दरवाजा उघडण्यासाठी वाकतो; आणि त्याच्या डोक्याच्या पाठीमागच्या भागात पाच गोळ्या घुसतात. गोळ्या झाडणारा मारेकरी तो मेलाय की नाही हे पाहण्यासाठीही न थांबता पळ काढतो. डॉ. बुलच्या हत्येनंतर अर्थातच वृत्तपत्रांतून वेगवेगळे तर्क प्रकट केले जातात. तसेच युरोपमध्ये एक विचित्र घटनांचे सत्र सुरू होते. ११ एप्रिलला इंग्लंडमधल्या एका गोदीतून ब्रिटिश कस्टम्स अधिकारी आठ पोलादी पाइप्स जप्त करतात. ते इराकला रवाना होणार असतात. हे सुपरगनचे भाग असावेत असा तर्क केला जाता २३ एप्रिलला तुर्कस्थान जाहीर करते की जप्त केलेल्या एका हंगेरियन ट्रकमध्ये दहा मीटर लांबीचा पोलादी पाईप मिळाला. मे महिन्यात इटलीत तोफेचे नव्वद टन वजनाचे सुटे भाग मिळतात. जर्मनीतही सुपरगनचे काही भाग मिळतात. अशी सुपरगनची जुळवाजुळव होत जाते. १५६ मीटर लांबीच्या, एक मीटर व्यासाच्या दोन बॅरल्सचाही पत्ता लागतो. स्वित्झलँड, इटली, ऑस्ट्रिया, जर्मनी, बेल्जियम, ग्रीस इत्यादी देशातही या सुपरगनचे भाग बनवले जात असतात. बुलची हत्या कोणी केली याबद्दल तर्कवितर्क होत राहतात. कॅनडात जन्मलेला बुल अमेरिकन नागरिक होता. तो बडबड्या होता. भरपूर पिणारा होता. इस्त्राइलवर त्याचं प्रेम होतं. रॉकेटच्या निर्मितीचा तो अभ्यास करतो. रॉकेटचा ९० टक्के भाग पृथ्वीपासून दीडशे किलोमीटरच्याआत खर्ची पडतो. उपग्रह रॉकेटऐवजी महाकाय तोफेतून अंतरिक्षात पाठवता येईल व खर्चात बचत करता येईल असे त्याला वाटते. अमेरिकन भूदल त्याला ही कल्पना प्रत्यक्षात उतरवण्यास मदत करतो कॅनडातील एक विद्यापीठ छोटी यंत्रशाळा उभारून देते. बार्बाडोस बेटावर स्वत:ची संशोधनशाळा तो तेहतिसाव्या वर्षी उभी करतो. पारंपारिक तोफांच्या विकासाचं काम करून खूप पैसा मिळवतो. तोफांतून उपग्रह पाठवण्यासाठी लागणारं योगय ते इंधन व दारूगोळा तयार करण्यात यश मिळवतो. छोटी राष्ट्रे त्याच्या संशोधनाची दखल घेतात. त्यांच्यासाठी तो तोफखान्याचा सल्लागार म्हणून काम करतो. १९७२ मध्ये त्याला अमेरिकन नागरिकत्व मिळते. दक्षिण आफ्रिकेला तो जीसी ४५ या प्रगत तोफा विकसित करून देतो. तेव्हा अमेरिका त्याला एक वर्ष कैदेची शिखा सुनावते. आंतरराष्ट्रीय राजकारणाचे ज्ञान त्याला नसते. या शिक्षेमुळे तो अमेरिका-कॅनडा यांचा त्याग करून बेल्जियममध्ये स्थायिक होतो. त्याच्या जीसी४५ तोफांची निर्मिती ऑस्ट्रियातील एक कारखाना करून त्याला लाखो डॉलर्स देतो. त्याच्या तोफा वापरून आठ वर्षे लढून सद्दाम हुसेन आघाडी मिळवतो. इराकचा एक उच्चपदस्थ अधिकारी उपग्रह सोडणाऱ्या रॉकेट निर्मितीबद्दल बुल याच्याशी वाटाघाटी करतो. तो आपली प्रचंड तोफेची कल्पना सांगून, तीस लाख डॉलर्स खर्च येईल असे म्हणतो. इराकला त्याची योजना मान्य होते. ‘सद्दाम हुसेन हा खुनी रक्तपिपासू आहे. त्याला मदत करू नये’ असे म्हणणाऱ्या मित्रांना बुल सांगतो, ‘‘इतर अनेक कंपन्या व राष्ट्रे त्याला मदत करीत आहेत. मग मीच एकट्यानं काय घोडं मारलंय ?’’ सुपरगनचं स्वप्न प्रत्यक्षात उतरविण्याची संधी प्रथमच मिळत असल्याने बुल सद्दामसाठी काम करायला तयार होतो. ‘प्रोजेक्ट बॅबिलॉन’च्या कामाला आरंभ होतो. बगदादला शस्त्रास्त्रप्रदर्शनात त्याची उपग्रह सोडणारी तोफ पाहून देशोदेशींची गुप्तहेरखाती खडबडून जागी होतात. आंतरराष्ट्रीय प्रक्षेपणास्त्र म्हणून या अल अबिद रॉकेटची उपयुक्तता सर्वांच्या लक्षात येते... त्या रॉकेटची तिसरी प्रगत अवस्था तयार करण्याची तयारी सुरू होते... परंतु सद्दामच्या खऱ्या हेतूची कल्पना बुलला येते. तेव्हा त्याच्या मनात चलबिचल होते. त्याचे इस्त्राइलशी असणारे संबंध स्वत: सद्दामलाही खटकतात. बुलचा काटा काढण्याची निकड त्याला वाटू लागते. इराकने १६ जानेवारी १९९१ पर्यंत कुवेतमधून माघार न घेतल्यास अमेरिका-ब्रिटन-फ्रान्स यांच्या संयुक्त सैन्याने कुवेतमध्ये प्रवेश करून इराकला हुसकावून लावावे असा ठराव राष्ट्रसंघ मंजूर करते. या लष्करी कारवाईची पूर्वतयारी आधीपासून कसकशी केली जाते याचे तपशील पहिल्या दोनशे पृष्ठात आले आहेत. मध्यपूर्वेत ब्रिटिश-अमेरिकन गुप्तहेरसंघटनांचा वावर वाढत जातो. १६ जानेवारीची मुदत संपल्यावर अमेरिकेची अ‍ॅपाची जातीची हॅलिकॉप्टर्स आकाशात उड्डाण करतात. ती इराकची दोन रडार केंद्रे उद्ध्वस्त करतात. नंतर लढाऊ विमाने इराकच्या लष्करी तळांवर बाँम्बवर्षाव करतात. विनाशिकांतून टोमाहॉक क्षेपणास्त्रे सोडण्यात येतात... - हे या लढाईचे तपशील अर्थातच रोमहर्षक आहेत. आणि शेवट ? इराकमधला सफवान गावाजवळच्या विमानतळावर संयुक्त फौजांचे अधिकारी ३ मार्चला इराकच्या शरणागतीच्या मसुद्याची चर्चा करायला जमतात. त्या वेळी तेथे आलेल्या एका इराकी अधिकाऱ्याला अमेरिकन अधिकारी ताब्यात घेऊन जीपने विमानतळावर नेतात. तेथे त्याला सौदी अरेबियाच्या विमानतळावर आणतात. व्हिएन्नामधल्या त्याच्या गुप्त खात्यात एक कोटी डॉलर्सची रक्कम जमा झालेली आहे असे सांगतात. ‘‘वेल, माय फ्रेंड, टू युवर रिटायरमेंट अँड प्राँस्पेरिटी.’’ असे म्हणून अमेरिकन अधिकारी त्याला ग्लास वर करून चीअर्स देतात. एका किल्ल्यात इराकचा अणुबाँब सुरक्षित आहे ही बातमी सिद्दिकी मृत्यूपूर्वी जेरिकोला सांगतो, तेव्हा जेरिको - म्हणजे ब्रि. ज. उमर खातिबच्या मनावरचा ताण उतरतो. पण त्याला विमानातून इस्त्राइली पायलट सरळ फेकून देतात. त्याच्या खात्यातले पैसे इस्त्राइली गुप्तहेर संघटनेच्या मोसादच्या फन फंड खात्यात भरण्यात येतात. माईक मार्टिन अरबासारखा दिसतो म्हणून त्याला युद्धाच्या तयारीसाठी कुवेतमध्ये पाठवण्यात येते. इराकी फौजांची माहिती मिळवून तो बगदादमध्ये प्रवेश मिळवतो. तेथे जरिको या फितुराकडून आणखी माहिती मिळवतो. तो हा मेजर नंतर मात्र भ्रमनिरास झाल्यासारखा कुवेतबद्दल बोलायचे टाळतो. असा हा मोठा युद्धपट फ्रेडरिक फोरसीथने अत्यंत ताकदीने पेश केला आहे. त्यात नाट्य आहे. हेरगिरी आहे. चातुर्य आहे. दगाबाजी, क्रौर्य, मुत्सद्देगिरी, राजकारण, गुंतागुंत सर्व काही आहे. आश्चर्य हे की एकही प्रेमप्रकरण नाही. जेम्स बाँड टाइप मादक मस्त ललनांची पलटण नाही. युद्ध म्हणजे युद्ध. नावे गावे अपरिचित असल्याने कुठे-कुठे वाचकाला अडखळल्यासारखे वाटेल. परंतु त्यासाठी आरंभीच पात्रांचे परिचय दिले आहेत. आंतरराष्ट्रीय संदर्भही स्पष्ट केले आहेत. ...Read more