* Front & back cover images are for illustration purposes only and the price of book is sold separately.
Quantity
Buying Options:
  • Ebooks:
  • Print Books:
DR. SANJAY DHOLE IS A FIRM BELIEVER THAT SCIENCE-BASED STORIES SHOULD BE ENTERTAINING AS WELL AS INFORMATIVE, AT THE SAME TIME, THEY SHOULD HAVE THE CALIBER TO AWAKE THE SOCIAL MIND, HE PROVES TRUE TO HIS BELIEFS. HE HAS VERY WELL SUCCEEDED IN MAKING THE COMPLEX TRUTHS OF THE SCIENCE VERY SIMPLE FOR THE READERS. THESE STORIES ARE NOT ONLY OF THE PRESENT BUT THEY PERFECTLY PICTURE THE TOMORROW AND BEYOND THAT. THEY REVEAL BOTH THE POSITIVE AND THE NEGATIVE SIDES OF SCIENCE MAKING US REALIZE THE SYMPTOMS. VARIOUS ASPECTS OF SCIENCE SUCH AS MICROBIOLOGY, SPACE, ATOM, RAYS, BIOTECHNOLOGY, CHEMISTRY, PHYSICS, ETC. ARE PRESENTED VERY INTERESTINGLY INCREASING THE INTERESTS OF THE COMMON MAN. THEY ARE NOT JUST SCIENCE FICTIONS BUT THEY ENLIGHTEN THE PATH TO FUTURE.
विज्ञानकथा या मनोरंजनासोबतच सामाजिक प्रबोधनासाठीही लिहिल्या गेल्या पाहिजेत, असे मानणा-या डॉ. संजय ढोले यांचा हा कथासंग्रह निश्चितच वाचकांची बौद्धिक पूर्तता करेल. कथेच्या माध्यमाद्वारे विज्ञानातील गुंतागुंतीच्या संकल्पना सामान्य वाचकांपर्यंत नेण्यात ते यशस्वी ठरले आहेत. या कथा आजच्या तर आहेतच; त्या उद्याच्या व परवाच्याही आहेत. विज्ञानाच्या चांगल्या व वाईट दोन्ही बाजू समर्थपणे या कथेत मांडलेल्या दिसतील. या विज्ञानकथांमध्ये सूक्ष्मतंत्रज्ञान, अवकाश, अणू, किरण, जैव, रसायन, भौतिकी इत्यादी विषयांतील संकल्पनांना आणि त्यांच्या ब-या-वाईट पैलूंना सहजपणे स्पर्श झालेला आढळेल. म्हणूनच या कथा नुसत्याच विज्ञानकथा राहत नाहीत, तर त्या भविष्याच्या उदरात काय काय दडलेले आहे याची व्यामिश्र चुणूक दाखवणा-या प्रकाशवाटा ठरतात.
* राज्य शासनाचा `र.धो. कर्वे पुरस्कार` २००७-०८. *मुलुंडच्या साहित्य सम्राट न.चि. केळकर ग्रंथालयचा `साहित्य साधना पुरस्कार` २००९. *डॉ. संजय ढोले यांना म.सा.प.- प्रा. गो.रा. परांजपे पुरस्कार` २०१५ .
Video not available
No Records Found
No Records Found
Keywords
"#MARATHIBOOKS#ONLINEMARATHIBOOKS#TRANSLATEDMARATHIBOOKS#TBC#TRANSLATEDBOOKS@50% #PREMACHARENU #PREMACHARENU #प्रेमाचारेणू #SCIENCEFICTION #MARATHI #DR.SANJAYDHOLE #डॉ.संजयढोले "
Customer Reviews
  • Rating StarDAINIK LOKSATTA

    सृजनशील वैज्ञानिक शिक्षणाचा रेणू... आवडलेली सुंदर मुलगी प्रेम अव्हेरते, जिवापाड प्रेम करूनही तिला आपलं आकर्षण वाटत नाही म्हणून दुखावलेला प्रियकर व्यसनाधीन होतो. स्वत:च्या विनाशाची तयारी करतो. त्याच वेळी त्याचा जवळचा मित्र जो जैवतंत्रज्ञ आहे, अभ्यासांती त्या जैवतंत्रज्ञ आहे, तो येतो. मित्राला त्यांची प्रेयसी वश व्हावी यासाठी विज्ञानाचा वापर करतो. अभ्यासाअंती त्या जैवतंत्रज्ञाच्या लक्षात येतं की, स्त्री-पुरुषांमध्ये आकर्षण निर्माण होण्याला त्यांच्या लाळेतील विशिष्ट रसायन कारणीभूत असते. तो प्रयोग करतो. मित्राच्या लाळेतील त्या रसायनाचा रेणू वेगळा करून शीतपेयातून तो त्या मुलीला पाजतो. थोड्याच दिवसांत ती मुलगी मित्राला वश होते. दोघे आनंदानं लग्न करतात. अशी हळवी वैज्ञानिक कथा लिहिलीय ती पुणे विद्यापीठाच्या भौतिकशास्त्र विभागातील ज्येष्ठ संशोधक प्रा. डॉ. संजय ढोले यांनी. याच कथेचं नाव त्यांनी आपल्या वैज्ञानिक कथासंग्रहाला दिलं आहे प्रेमाचा रेणू. असा रेणू जर खरंच सापडला तर सगळीच माणसं परस्परांवर प्रेम करू लागतील. जातीधर्माच्या आणि देशा-देशांमधील लढाया कधीच संपलेल्या असतील. आपल्या काळी असा प्रेमाचा रेणू असता तर...? या कल्पनेमुळे अनेक माजी प्रियकरांना हळहळ वाटावी इतकी ही कथाच नव्हे तर कथासंग्रहातील बहुसंख्य कथा वाचकाला गुंतवून ठेवतात. आदिम काळापासून माणसं अन्नासोबत फक्त प्रेमाच्या शोधासाठी इतस्तत:भटकत आली आहेत. कुणी प्रियकर प्रेयसीच्या तर कुणी अज्ञात भूमीच्या प्रेमासाठी भटकत राहिला. काहीजणांनी निसर्गातील आप, तेज, वायूसारख्या पंचमहाभूतांच्या वशीकरणासाठी आयुष्य कारणी लावलं. हे अफाट आणि म्हणूनच अनाकलनीय विश्व काम तरी कसं करतं, याच्या विचारात पिढ्यांमागे पिढ्या सरल्या. विश्वाला समजून घेण्याच्या प्रयत्नात त्यांना देवाची कल्पना सुचली. धर्म अस्तित्वात आले. धर्मसत्तेने विज्ञानाला वेठीस धरण्याचा प्रयत्नसुद्धा केला. पण विज्ञानाच्या प्रेमिकांनी प्राण त्यागले, पण विज्ञानाची कास सोडली नाही. आजचा आधुनिक मानवी समाज विज्ञानामुळेच अस्तित्वाला आला. दुर्दैवाने आपल्यासारख्याच देशात लोक विज्ञानाचा वापर करायला शिकले, पण त्यांच्यात वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित झाला नाही. वैज्ञानिक शिक्षणाला पावणेदोनशे वर्षे होत आली तरी वैज्ञानिक संशोधनाच्या क्षेत्रात आपण मागासलेलेच घरात पंख्याखाली बसून आपण गार हवेचा आनंद घेऊ पण पंखा नेमका कसा काम करतो याचा विचारच करणार नाही. असा आंधळा विज्ञानवादी समाज असेल त्याचा विकास कसा होईल? त्याला वैज्ञानिक शोधात अग्रेसर असणाऱ्या देंशांची गुलामी करावीच लागेल. गुलामी टाळायची असेल, स्वराष्ट्राच्या अस्मिता जागृत ठेवण्याची इच्छा असेल तर विज्ञानाचा इतिहास शिकण्या-शिकविण्यापेक्षा मुलांना वैज्ञानिक स्वप्ने पाहायला शिकवावं लागेल. नेमकं हेच काम डॉ. ढोलेसरांचा कथासंग्रह करतोय. उदाहरणादाखल सांगायचं तर भौतिकशास्त्रात संशोधन करणारे एक प्राध्यापक आपल्या गावी येतात वीज भारनियमनाला कंटाळून शेजारच्या गावात वीज जास्त काळ राहते असा गैरसमज झाल्यानं त्या गावातील लोकांची डोकी फोडतात. प्राध्यापक महाशय या प्रकाराने अस्वस्थ होतात. आकाशात मान्सून महिन्याच्या काळात कडाडणाऱ्या विजेची ऊर्जा साठवून गावाला कायमस्वरूपी वीज मिळवून देण्याचा स्वदेशी ग्रामस्वराज्याच्या पुरस्कार करतात. आज हे शक्य नाही हे सांगायला कुण्या ज्योतिष्याची गरज नाही, पण असाही विचार करता येऊ शकतो, हे तर कुणीतरी आपल्या मुलांना सांगायला पाहिजे. त्याशिवाय ते नवी मांडणी करू तरी कशी शकतील? पिटर ड्रकर नावाच्या व्यवस्थापन शास्त्रज्ञानं लिहून ठेवलंय की, जगात कोणताही माणूस, समाज आणि देश मागासलेला नाही. जर कुणी असा मागासलेला माणूस असेल तर त्याला त्याच्या क्षमतांची माहिती नाही. आपल्या आजूबाजूला काय साधनसामग्रही आहे हे त्याला कळत नाही. मग त्या साधनसंपत्तीचा वापर न करता तो विकसित कसा होईल? त्याला काय कुणी विकसित होऊ नकोस म्हणून बांधून ठेवलंय? देशातील मुलं जेव्हा नैसर्गिक संपत्तीचा पर्यायी आणि पर्याप्त वापर करायला शिकतील तेव्हाच आणि फक्त तेव्हाच आपला देश महासत्ता होऊ शकेल. त्यासाठी विज्ञानातील शक्यतांची सृजनशील मांडणी करणे त्यांना शिकवावे लागेल. यासाठीचा मार्ग ढोलेसरांचा कथासंग्रह निश्चितच दाखवतो. कोळ्याच्या धाग्यापासून विमानासाठी पॅराश्यूट अशा नवनवीन कल्पनांचा विचार आपल्या मुलांनी केला पाहिजे. याचा आरंभ या कथासंग्रहापासून करायला हरकत नाही. गणित आणि विज्ञान हे तसे आपल्या बहुसंख्य मुलांचे नावडते विषय. आता मुलांना गणितात आणि विज्ञानात रसच नसेल तर वैज्ञानिक शोध लागणार तरी कसे? ढोलेसरांनी मूळ वैज्ञानिक सिद्धांतांना धक्का न लावता विज्ञानाचे मूलभूत नियम कथेच्या माध्यमातून सोपे करून सांगितले आहेत. मुलं कथा वाचता वाचता त्यात गुंतून तर जातातच, पण त्यासोबत विज्ञानाचे सिद्धांतही त्यांना सहज समजू लागतात. विज्ञानाच्या एका शोधाने कोट्यवधी माणसांना रोजगार मिळू शकतो, ही बाब आता आपल्या परिचयाची झाली आहे. सॅटेलाइटच्या माध्यमातून संवाद साधण्याच्या एका शोधाने दूरसंदेश क्षेत्रात (एस,टी,डी,, पी,सी,ओ. आणि मोबाईलने) किती लोकांना रोजगार दिला असेल याची कल्पना करता येईल. म्हणूनच दुसऱ्या देशांनी केलेल्या संशोधनावर अवलंबून राहण्यापेक्षा स्वदेशी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विकसित करणं आवश्यक आहे. त्याचा आरंभ वैज्ञानिक स्वप्न पाहिल्याशिवाय कसा होणार? अशी स्वप्ने पाहायला आपल्याला प्रेमाचा रेणू मदत करेल. विज्ञान हा आता आधुनिक मानवी जीवनातील परवलीचा शब्द झाला असला तरी हे दुधारी अस्त्र शाप म्हणूनही अनेकदा सिद्ध झाले आहे. दहशतवादी, मानवतेविरुद्ध काम करणारे स्वार्थी लोक तसेच आपल्याच माणसांच्या द्वेषाने पछाडलेले मनोरुग्ण बऱ्याचदा विज्ञानाचा वापर विनाशासाठी करतात. या संबंधातील अनेक पोलिसी शोधांच्या अंगावर रोमांच उभ्या करणाऱ्या कथा या संग्रहात आहेत. त्याचा तपशील इथे दिला तर वाचनाची गंमत हरवून जाईल. म्हणून तो अधिक्षेप इथे करीत नाही. पृथ्वीने दिलेली वैविध्यपूर्ण नैसर्गिक संपदा उधळी लागल्याप्रमाणे संपवणाऱ्या माणसाला आता राहण्यायोग्य दुसऱ्या ग्रहाचा शोध घ्यायचाय. तो घेताना त्याला परग्रहावरील जीवसृष्टीची सुद्धा भीती वाटतेय. ही भीती ‘परजीवी’ या कथेत मांडून देशांप्रमाणे परग्रहाशी होऊ शकणाऱ्या युद्धांची कल्पना आपल्याला करता येते. वैज्ञानिक प्रयत्नातून माणूस कदाचित असा नवा ग्रह शोधून काढेलही किंवा कृत्रिमरित्या ग्रहाची निर्मिती करून प्रतिसृष्टी निर्माण करण्याचाही तो प्रयत्न करेल. त्याचा हा प्रवास केवळ मानवी कल्याणासाठीच नव्हे तर समस्त सजीव आणि निर्जीव सृष्टीच्या लाभाचा विचार करून केलेला असला पाहिजे. तरच हे विश्व जननक्षम राहील. नाही तर समुद्रकाठची माती गोळा करून दिवसभर राब-राब राबून आपल्याच हातांनी बांधलेल्या किल्ला जाताना पायांनी तुडवून मोडून टाकण्यासारखं होईल आणि तेही स्वातंत्र्य या उदार निसर्गानं माणसाला दिलं आहे. याचा अनुभव ढोलेसरांच्या कथांमधून आपल्याला आल्याशिवाय राहत नाही. विश्वाची रचना समजून घेण्याचा प्रयत्न माणूस प्राचीन काळापासून करतोय. त्या खगोलशास्त्रीय अभ्यासातूनच त्याला त्या अदृश्य शक्तीविषयी जाण आली असेल. आपल्यावर नियंत्रण ठेवणाऱ्या त्या अदृश्य शक्तीसमोर तो आगतिक झाला असेल, नम्र झाला असेल. निसर्गातील त्या वैविध्यपूर्ण शक्तीचं तो पूजन करू लागला असेल. या पूजा पद्धतीतूनच मग धर्म ही कल्पना पुढे आली असावी. शहाणी माणसं अशी म्हणायची की, विज्ञानाचा प्रसार आणि प्रचार सर्वदूर झाला तर धर्माचा आणि देवाचा पगडा कमी कमी होत जाईल. खऱ्या देवाचे दर्शन त्यांना होईल. प्रत्यक्षात आपला प्रवास मात्र उलट्या दिशेने होताना दिसतोय. या विश्वाला नियंत्रित करणारी एकच शक्ती आहे आणि ती म्हणजे विज्ञान. याचा साक्षात्कार, ‘प्रेमाचा रेणू’ या वैज्ञानिक कथासंग्रहातून प्रत्येकाला झाल्याशिवाय राहणार नाही. -प्रा. डॉ. महेश जोशी ...Read more

  • Rating Starभावना खिस्ती-नाटेकर, पुणे

    माझा आपल्याशी प्रत्यक्ष परिचय नाही, परंतु आपले `प्रेमाचा रेणू` हे विज्ञानकथांचे पुस्तक वाचून तुमची आदरणीय प्रतिमा माझ्या डोळ्यासमोर उभी राहिली. आतापर्यंत दिवाळी अंकातून रहस्यकथा वाचनात आल्या होत्या. परंतु विज्ञान कथा वाचण्याचा योग आला नव्हता. `प्रेाचा रेणू` हे पुस्तक प्रा. विजय जाधव यांनी भेट म्हणून दिले. पुस्तकाच्या नावावरून ह्या पुस्तकात प्रेमकथा असाव्यात असा माझा समज झाला. परंतु विजयने ह्या विज्ञानकथा आहेत असे सांगितले आणि आग्रहपूर्वक वाचायला सुचवले तेव्हा सुद्धा काहीतरी क्लिष्ट प्रकार वाचावा लागणार या कल्पनेने माझ्या कपाळावरच्या आठ्या नकळत चढल्या. प्रत्यक्षात पुस्तक वाचायला सुरवात केल्यानंतर प्रत्येक कथा संपेपर्यंत पुस्तक खाली ठेवूच नये असे वाटले. उत्सुकता शिगेला पोहोचवत सहज आणि सुलभ भाषेत त्या कथेचे रहस्य वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून उलगडले आहे. माझ्यासारख्या सामान्य वकीलाला विज्ञानाबद्दल ओढ निर्माण करणारा हा कथासंग्रह आहे. कुठल्याही कथेतील रहस्य अर्धवट सोडलेले नाही. ते अतिशय कौशल्याने बुद्धीपर्यंत पोहोचवले आहे. विज्ञानकथांमुळे विज्ञानाबद्दल ज्या नकारार्थी भावना माझ्या मनात घर करून बसल्या होत्या त्या कायमच्या संपल्या. शेवटी मला एकच सुचवायचे होते की अशा प्रकारचा कथासंग्रह शाळेतील विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचवला गेला तर मुलांचा वैज्ञानिक दृष्टिकोन वाढेल आणि ती चौकस व हुषार होतील. आपले विज्ञानकथा संग्रह त्यांना यशाच्या शिखरावर पोहोचवतील अशी मला खात्री आहे. ...Read more

  • Rating StarNEWSPAPER REVIEW

    वैज्ञानिक संकल्पनांचा प्रत्यय देणाऱ्या विज्ञानकथा… विज्ञानकथालेखक आपल्या कल्पनाशक्तीनं एखादी अचाट गोष्ट सहज घडवून आणू शकतो, म्हणजे उदाहरणार्थ परग्रहावरच्या सृष्टीचा वेध घेऊ शकतो. उडत्या तबकड्या पृथ्वीवर उतरवू शकतो, परग्रहावरच्या सजीवांशी संवाद साधू कतो. दुसऱ्या सूर्यमालिकेतल्या ग्रहांवर यानं पाठवू शकतो, माणसं पाठवू शकतो, परग्रहावरच्या ग्रहांवर यानं पाठवू शकतो. माणसं पाठवू शकतो, एखादं टाइममशिन शोधून काढून भूतकाळात किंवा भविष्यकाळात सहज जाऊ शकतो, अशा अनेक गंमतीशीर गोष्टी ज्या सध्या घडत नाहीत, पण घडण्याची शक्यता आहे, ज्यांना विज्ञानाच्या सिद्धान्तांचा आधार मिळू शकतो. अशा अनेक गोष्टी विज्ञानकथालेखक आपल्या कथांतून वाचकांपर्यत पोहोचतो आणि त्यांच्याही कल्पनाशक्तीला चालना देतो. डॉ. संजय ढोले हे आजच्या मराठी विज्ञानकथा लेखकांपैकी एक नावाजलेले लेखक आहेत. गेल्या पंधरा वर्र्षांत त्यांनी साठहून अधिक विज्ञानकथा लिहिल्या आहेत. ‘प्रतिशोध’ हा त्यांचा पहिला विज्ञानकथासंग्रह. ‘प्रेमाचा रेणू’ हा त्यांचा विज्ञानकथांचा प्रसिद्ध झालेला दुसरा संग्रह आहे. यातल्या सर्व कथा यापूर्वी दिवाळी अंकांमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या आहेत. त्यापैकी पहिलीच कथा ‘अनामिक प्रयोग’ विषयाच्या वेगळेपणामुळे लक्षात राहते. ‘अ फेल्युअर एक्सपेरिमेंट’, ‘चिरूट’, ‘स्फोट’ या कथाही त्याच धर्तीवरच्या आहेत. ‘आश्रय’ ही कथा विज्ञानकथेइतकीच रहस्यकथाही वाटते. ‘जिद्द’, ‘परजीवी’, ‘अनाहूत’ या मात्र विषय आणि मांडणी यामुळे खऱ्याखुऱ्या विज्ञानकथा वाटतात. ‘काळकोठडी’ आणि ‘योगसिद्धी’ या कथा चांगल्या जमल्या आहेत. ‘पे्रमाचा रेणू’ ही कथा विज्ञानाबरोबरच मानवी स्वभाविषयी, तो आयुष्यात ज्या मुल्यांना, संस्कारांना महत्त्व देतो त्या विषयीही भाष्य करते. ती कथा मस्त जमली आहे. ‘विज्ञानकथालेखक हा स्वत: शास्त्रज्ञ असलाच पाहिजे असं नाही. मात्र विज्ञानकथा लिहिण्यापूर्वी ज्या विज्ञानाचा आपल्या कथेत अंतर्भाव करायचा ते आधी नीट समजावून घेऊन अचूकपणानं कथेत दिलं पाहिजे. विज्ञानकथेत कल्पनेची भरारी मारण्याच्या नादात प्रस्थापित विज्ञान चुकीचं लिहू नये, असं डॉ. ढोले यांचं मत आहे. विज्ञानकथा वाचून संपल्यानंतर वाचकांनी त्या कथेचाच नव्हे, तर विज्ञानाचाही विचार करावा. अशी त्यांची अपेक्षा आहे. ते स्वत: अध्यापन-संशोधन करतात. त्यांच्या विज्ञानकथेत ते हे सर्व नियम शंभर टक्के पाळतात. शिवाय त्यांच्या विज्ञानकथा रंजकही आहेत. विज्ञानकथा या मनोरंजनासोबतच सामाजिक प्रबोधनाकरताही लिहिल्या गेल्या पाहिजेत, असं मानणाऱ्या डॉ. संजय ढोले यांचा हा संग्रह निश्चितच वाचकांच्या बौद्धिक अपेक्षांची पूर्तता करेल. या कथांच्या माध्यमातून विज्ञानतल्या गुंतागंतीच्या संकल्पना सामान्य वाचकांपर्यंत नेण्यात ते यशस्वी ठरलेले आहेत. यात विज्ञानाच्या भल्याबुऱ्या बाजू तितक्याच ताकदीनं मांडलेल्या आहेत. म्हणून ‘प्रेमाचा रेणू’ मधल्या विज्ञानकथा त्यांच्या चाहत्यांनाच आवडतील असं नाही, तर या पुस्तकानं त्यांना नवे चाहते मिळतील यात शंकाच नाही. ...Read more

Write Your Own Review
  • Default typing language is Marathi. To type in English press Ctrl+G key combination
Submit Review
PLEASE SEND YOUR AUDIO REVIEW ON editorial@mehtapublishinghouse.com

Related Books

People Who Bought This Item Also Bought

Latest Reviews

NAGZIRA
NAGZIRA by VYANKATESH MADGULKAR Rating Star
कृष्णा DIWATE

आजच्या पुस्तकाचा विषय माझ्या आवडीचा - जंगलाचा... *जंगल - काय असतं ?* म्हटलं तर फक्त झाडे, नदी-नाले, प्राणी पक्षी यांनी भरलेला जमिनीचा एक तुकडा .... की वन-देवता? की पशु-पक्ष्यांचं घर? की जीवनचक्रातील अति-महत्वाचा घटक? की आपल्यातल्या दांभिकपणाला - दिखव्याला - व्यवहाराला गाळून टाकणारं आणि आपल्यालाही त्याच्यासारखाच सर्वसमावेशक, निर्मळ बनवणारं आणि आपल्यातल्या originality ला बाहेर आणणारं, असं एक अजब रसायन? *जंगल भटक्यांना विचारा एकदा... बोलतानाच त्यांच्या चेहऱ्यावर आणि डोळ्यात जी चमक दिसेल ना, त्यातून फार वेळ वाट न बघता सरळ जंगल गाठण्याची इच्छा न होईल तरच नवल!* आमचा एक मित्र- ज्याने असंच जंगलांचं वेड लावलं आणि अजून एक भटकी मैत्रीण - जिने त्या वेडात भरच घातली..... आणि असे अजून अनेक भटके निसर्गप्रेमी ... आणि मुळातूनच निसर्गाची ओढ , या सर्व गोष्टी माझ्या जंगल -प्रेमासाठी कारणीभूत ठरल्या. *आणि मग अरण्यऋषी श्री. मारुती चितमपल्ली, शंकर पाटील (कथा), डॉ. सलीम अली, जिम कॉर्बेट, व्यंकटेश माडगूळकर इत्यादींनी या निसर्गदेवतेकडे बघण्याची एक वेगळी दृष्टी दिली. त्या सर्वांनाच आजचा हा पुस्तक-परिचय सादर अर्पण!!* कथांसाठी प्रसिद्ध असणाऱ्या लेखकाने हे नागझिरा पुस्तक का बरे लिहिले असावे? मनोगतात ते स्वतः म्हणतात - *"महाराष्ट्रातील एखाद्या आडबाजूच्या जंगलात जाऊन महिना दोन महिने राहावे, प्राणी जीवन, पक्षी जीवन, झाडेझुडे पाहत मनमुराद भटकावे आणि या अनुभवाला शब्दरूप द्यावे हा विचार गेली काही वर्षे माझ्या मनात घोळत होता. काही परदेशी प्राणी शास्त्रज्ञांनी असा उद्योग करून लिहिलेली उत्तम पुस्तके माझ्या वाचण्यात आल्यापासून ही इच्छा फारच बळवली. मी इथे तिथे प्रयत्न करून पाहिले आणि निराश झालो. हे काम आपल्या आवाक्यातले नाही असे वाटले. मग शेल्लरने कुठेतरी लिहिल्याचे वाचले की भारतातील लोक प्राणी जीवनाच्या अभ्यासात उदासीन आहेत, आफ्रिकेच्याही फार मागे आहेत. त्यांना वाटते अशा संशोधनासाठी प्रचंड खर्च करावा लागतो, पाण्यासारखा पैसा लागतो. पण तसे नाही. गळ्यात दुर्बीण, मनात अमाप उत्साह आणि आस्था असली की अभ्यास होतो. मी शक्य तेव्हा एकट्यानेच उठून थोडेफार काम करत राहायचे ठरवले. कधी काझीरंगा, मानस या अभयारण्यावर, कधी नवेगाव-बांधावर तर कधी कोरेगावच्या मोरावर लिहित राहिलो.* *मला चांगली जाणीव आहे की हा प्रयत्न नवशिक्याचा आहे. तो अपुरा आहे, भरघोस नाही. त्यात बऱ्याच त्रुटी आहेत, पण नव्या रानात शिरण्यासाठी पहिल्यांदा कोणीतरी वाट पाडावी लागते. पुढे त्या वाटेने ये-जा सुरू होते. मी लहानशी वाट पाडली आहे एवढेच!"* लेखक आत्ता असते तर त्यांना नक्की सांगितले असते की तुम्ही पाडलेली पायवाट आता जवळ-पास राजमार्ग बनत चालली आहे. आज अनेक वन्य-जीव अभ्यासक, जंगल भटके सुजाण व सतर्क झाले आहेत, जंगले आणि प्राणी वाचले पाहिजेत यासाठी प्रयत्न सुरु आहेत. ह्या प्रयत्नांमागे लेखकासारख्या अनेक वनांचा अभ्यास करून ते आपल्यासमोर आणणाऱ्यांचा मोठा हात आहे. आज पक्षी-निरीक्षक किरण पुरंदरेंसारखे व्यक्ती शहरातील सगळा गाशा गुंडाळून जंगलात राहायला गेलेत ... काय नक्की thought -process झाली असेल त्यांची? फक्त जंगल-भटकंती करताना पाळावयाचे नियम अत्यंत महत्वाचे आहे. मुख्यत्वे-करून कुठल्याही वृक्षांचे, प्राणी-पक्ष्यांचे आपल्या असण्याने कुठलाही त्रास किंवा धोका - हानी संभवू नये, याची काळजी आपल्यासारख्या सुज्ञ भटक्यांनी नक्की घ्यावी. तरच हे भटकणे आनंद-दायी होईल. *भंडारा जिल्यातील नागझिरा हे एक अभयारण्य! फार सुंदर आहे.* हे पुस्तक फक्त लेखकाच्या दृष्टीने त्यांना भावलेलं जंगल आहे का? फक्त जंगलाचं वर्णन आहे का? तर नाही. एक पट्टीचा कथालेखक आणि मानव-स्वभाव चितारणारा लेखक केवळ वर्णन करू शकत नाही. माझ्या मते ही एक प्रक्रिया आहे, त्यांच्या अंतर्बाह्य बदलाची, जी त्यांना जाणवली, अगदी प्रकर्षाने. आणि तोच स्वतःचा शोध त्यांनी आपल्यासमोर मांडण्याचा प्रयत्न केलाय. बाकी प्रत्येकाचं जंगल वेगळं, खरं जंगल नाही तर स्वतःच्या आतलं एक जंगल. ते ज्याचं त्याने शोधायचं, त्यात डुंबायच, विहार करायचा आणि काही गवसत का ते बघायचं .... लेखकानेही तेच केलं... एक स्वगत मांडलं आहे.... आणि त्यातून संवादही साधला आहे. हे पुस्तक ललित म्हणावे की कादंबरी, वर्णन म्हणावे की आत्मकथन, अशा हिंदोळ्यावर हे वाचताना मी सतत राहते. अतिशय आशयपूर्ण गहिऱ्या अर्थाचे लिखाण आहे यात. लेखकाने नागझिरा आणि त्याचे वर्णन कसे केले आहे ते आपण रसिक वाचकांनी हे पुस्तक वाचूनच त्याचा आनंद घ्यावा. ते इथे मी सांगत बसणार नाही, उगाच तुमचं आनंद का हिरावून घेऊ? मी इथे मला भावलेले लेखकच मांडण्याचा अल्पसा प्रयत्न करत आहे, ते ही या पुस्तकाच्या माध्यमातून... पहिल्याच पानावर ते काय लिहितात बघा - *"गरजा शक्य तेवढ्या कमी करायच्या, दोनच वेळा साधे जेवण घ्यायचे, त्यात पदार्थ सुद्धा दोन किंवा तीनच. स्वतःचे कामे स्वतःच करायची. पाणी आणणे, कपडे धुणे अंथरून टाकणे आणि काढणे या साध्या सुध्या गोष्टींसाठी माणसांनी दुसऱ्यावर का अवलंबून राहावे? एकांत, स्वावलंबन आणि प्रत्येक बाबतीत मितव्यय ही त्रिसूत्री पाळून जंगलात पायी भटकायचे, जंगलाच्या कुशीत राहून निरागस असा आनंद लुटायचा या माफक अपेक्षेने गेलो आणि माझा काळ फार आनंदत गेला . रेडिओ, वृत्तपत्रे, वाङ्मय चर्चा, वाचन, कुटुंब, मित्र, दुसऱ्याच्या घरी जाणे येणे, जेवण देणे आणि घेणे यापैकी काहीही नसताना कधी कंटाळा आला नाही. करमत नाही असे झाले नाही. रोज गाढ झोप आली. स्वप्न पडले असतील तर ती सकाळी आठवली नाही. शिवाय मित आहार आणि पायी हिंडणे यामुळे चरबी झडली. एकूणच मांद्य कमी झाले."* हे वाचून आपल्याला नक्की काय हवे असते, आणि रोजच्या रहाटगाडग्यात आपण काय करतो, याची मनातल्या मनात तुलना व्हावी. खरंच काय हवं असतं आपल्याला? आपण सतत प्रेम, शांती, समाधान आणि मनःशांती याच्याच तर शोधात असतो ना? आणि नेमक्या ह्याच सर्व गोष्टी बाजूला पडून आपण नुसते धावतच असतो... कशासाठी?? जीवनाचं तत्वज्ञान हे फार गंभीर नाहीये, अगदी छोट्या छोट्या गोष्टीतून आपण ते समजून घेऊन शकतो. फक्त ती जाण असली पाहिजे. थोडासा थांबून विचार झाला पाहिजे. मनःचक्षु उघडे पाहिजे आणि मुख्य म्हणजे मी कुणीतरी मोठा , हा भाव पहिल्यांदा गाळून पडला पाहिजे. *अगदी तसंच जसं पानगळीच्या मोसमात जुनं पान अगदी सहज गळून पडतं ... नव्यासाठी जागा करून देतं ... जंगल आपल्याला हेच शिकवतं ... न बोलता ... त्याच्या कृतीतून ... आपली ते समजून घेण्याची कुवत आहे का?* शेवटच्या प्रकरणात लेखक परतीसाठी रेल्वे फलाटावर येतो. तेव्हाचचं त्यांचं स्वगत फार विचार करायला भाग पाडतं - *"ह्या दोन तासात करण्याजोगे असे काहीच महत्त्वाचे कार्य नसल्यामुळे मी आरशासमोर बसून दाढी केली, मिशा काढून टाकल्या. सतत अंगावर होते ते हिरवे कपडे काढून टाकले आणि इतके दिवस माझ्या कातडी पिशवीच्या तळाशी परिटघडी राहिलेले झुळझुळीत कपडे चढवून पोशाखी बनलो.`* किती साधी वाक्य आहेत, पण `पोशाखी बनलो` यातून किती काय काय सांगायचे आहे लेखकाला... गहिरेपण जाणवते! मला विचार करायला भाग पाडते. ट्रेक करून गड -किल्ल्यांहून परतताना माझीही अवस्था काहीशी अशीच व्हायची... जाड पावलांनी घरी परतणे आणि पुन्हा निसर्गात भटकायला मिळण्याची वाट पाहणे, याशिवाय गत्यंतर नसायचे. *जंगलांवर , निसर्गावर निस्सीम प्रेम करणाऱ्या आणि त्यांच्या संवर्धनासाठी झटणाऱ्या अनेक वेड्यांमुळे आज आपली वसुंधरा टिकली आहे. पुढील पिढ्यांसाठी तिला असच बहरत ठेवायचं असेल, किमान टिकवायचं जरी असेल तरी आपणही थोडेसे निसर्ग-वेडे व्हायला काय हरकत आहे??* *वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे... वनचरे ...* धन्यवाद! जय हिंद!!! ...Read more

KHULBHAR DUDHACHI KAHANI
KHULBHAR DUDHACHI KAHANI by SUNANDA AMRAPURKAR Rating Star
श्रीपाद ब्रह्मे

नुकतंच असंच वेगानं वाचून संपवलेलं दुसरं पुस्तक म्हणजे सुनंदा अमरापूरकर यांचं ‘खुलभर दुधाची कहाणी’. दिवंगत ज्येष्ठ अभिनेते सदाशिव अमरापूरकर यांच्या त्या पत्नी. अर्थात ही काही त्यांची एकमेव ओळख नव्हे. एक चांगल्या अभिनेत्री, उत्तम अनुवादक म्हणूनही त्या ्रसिद्ध आहेत. त्यांनी ‘खुलभर दुधाची कहाणी’ या आत्मचरित्रवजा लेखनातून त्यांच्या जगण्याचा व्यापक पट अतिशय प्रांजळपणे उलगडला आहे. मला हे पुस्तक विशेष भावण्याचं कारण म्हणजे त्यात आलेलं नगरचं वर्णन. मी स्वत: नगरला फार प्रदीर्घ काळ राहिलो नसलो, तरी ते शेवटी माझ्या जिल्ह्याचं गाव. आणि वयाच्या १३ ते २२ अशा महत्त्वाच्या कुमार व तरुण वयातला माझा तिथला रहिवास असल्यानं नगरच्या आठवणी विसरणं शक्य नाही. सुनंदाताई माझ्या आईच्या वयाच्या. त्यामुळं त्यांच्या लहानपणच्या आठवणी जवळपास माझ्या जन्माच्या २०-२५ वर्षं आधीच्या. असं असलं तरी मी त्या वर्णनाशी, त्या काळातल्या नगरशीही रिलेट होऊ शकलो, याचं कारण मुळात गेल्या शतकात बदलांचा वेग अतिशय संथ होता. नगरसारख्या निम्नशहरी भागात तर तो आणखी संथ होता. त्यामुळं एकूण समाजजीवनात १९६० ते १९९० या तीस वर्षांत तपशिलातले फरक सोडले, तर फार मोठा बदल झाला नव्हता. सुनंदाताई माहेरच्या करमरकर. त्यांचं आजोळ‌ सातारा असलं, तरी त्या जन्मापासून नगरमध्येच लहानाच्या मोठ्या झालेल्या. अगदी पक्क्या ‘नगरी’ म्हणाव्यात अशा. ( आजही त्या स्वत:ला अभिमानानं ‘नगरकर’च म्हणवून घेतात.) सुनंदाताईंचे वडील त्या दहा वर्षांच्या असतानाच गेले. त्यांना मामांचा आधार होता, पण आईनंच लहानाचं मोठं केलं. तेव्हाचं त्यांचं निम्न मध्यमवर्गीय जगणं, नगरमधले वाडे, तिथलं समाजजीवन, तिथल्या शाळा, शिक्षक, नगरमधील दुकानं, दवाखाने, तिथल्या गल्ल्या, बाजार हे सगळं सगळं सुनंदाताई अतिशय तपशीलवार उभं करतात. नगरसारख्या मध्यम शहरात वाढलेल्या महाराष्ट्रातील कुठल्याही शहरातील त्या काळातील व्यक्तीला अतिशय सहज रिलेट होईल, असं त्यांचं हे जगणं होतं. त्यात सुनंदाताईंचं लेखन अतिशय सहज, सोपं आणि प्रांजळ असल्यामुळं ते आपल्याला अगदी भिडतं. एका प्रख्यात अभिनेत्याची पत्नी असल्यानं त्यांचं जीवन इतर सर्वसामान्य स्त्रियांपेक्षा वेगळं झालं असेल, अशी आपली अपेक्षा असते. सुनंदाताईंच्या लेखनातून या ‘वेगळ्या जीवना’ची काही तरी झलक मिळेल, अशीही आपली एक भूमिका तयार झालेली असते. सदाशिव अमरापूरकरांसारख्या मनस्वी अभिनेत्याशी लग्न झाल्यानंतर सुनंदाताईंचं जगणं बदललंही; मात्र ते वेगळ्या पद्धतीनं. सदाशिव अमरापूरकर ऊर्फ नगरकरांचा लाडका बंडू त्यांना नगरमध्ये शाळेपासून कसा भेटला, नंतर कॉलेजमध्ये दोघांनी एकाच ग्रुपमधील नाटकं कशी सादर केली, त्यात अगदी नकळतपणे त्यांचं प्रेम कसं जमलं आणि नंतर नगर सोडून त्या पतीच्या कारकिर्दीसाठी मुंबईत कशा आल्या हा सर्व नाट्यमय प्रवास सुनंदाताई अतिशय तन्मयतेनं मांडतात. अमरापूरकर मंडळींच्या घराविषयीचे तपशील त्यात येतात. अमरापूरकरांचे वडील दत्तोपंत हे नगरमधलं मोठं प्रस्थ. श्रीमंत घराणं. मोठा वाडा, नोकरचाकर वगैरे. त्या तुलनेत सुनंदाताईंची माहेरची परिस्थिती जेमतेम म्हणावी अशी. अशा परिस्थितीत हे लग्न झालं आणि त्या अमरापूरकरांची सून झाल्या, इथपर्यंत पुस्तकाचा निम्मा प्रवास (मध्यंतरच) होतो. पुढल्या दोनशे पानांत आपल्याला खऱ्या अर्थानं सदाशिव अमरापूरकर हे काय व्यक्तिमत्त्व होतं, हे उलगडत जातं. अमरापूरकरांनी शेवटपर्यंत त्यांची मध्यमवर्गीय राहणी व मध्यमवर्गीय मूल्यं सोडली नाहीत. ‘अर्धसत्य’सारख्या सिनेमामुळं एका रात्रीतून ते भारतभरात प्रसिद्ध झाले. या एका ओळखीमुळं अमरापूरकरांचं जीवन पूर्ण बदलून गेलं. तोपर्यंत असलेली आर्थिक ओढगस्तीही संपली. हिंदी चित्रपटसृष्टीत अगदी स्वप्नवत अशा रीतीनं ते मोठे स्टार झाले. एकापाठोपाठ एक खलनायकी भूमिका त्यांच्याकडं येऊ लागल्या. पैसा येऊ लागला. अशा परिस्थितीत एक मध्यमवर्गीय कुटुंब या सगळ्या धबधब्याला कसं तोंड देतं आणि आपली मूल्यं कायम जपत राहतं, हे सुनंदाताईंनी फार हृद्यपणे लिहिलं आहे. सुनंदाताईंनी अनेक वर्षं एलआयसीत नोकरी केली. पतीचं अस्थिर क्षेत्र असल्यानं त्यांनी सुरुवातीला नोकरी केलीच; पण नवरा हिंदी चित्रपटसृष्टीत सुपरस्टार व्हिलन झाल्यावरही त्यांनी ही नोकरी सोडली नाही. त्यांच्या तिन्ही मुलींवर त्यांनी उत्तम संस्कार केले. एका सिनेमाच्या प्रीमियरनंतर हे सगळे कुटुंबीय कसे घरी जाऊन पिठलं-भाकरीचं जेवण तयार करून जेवले हे त्यांनी एका प्रसंगात अतिशय खेळकरपणे सांगितलं आहे. अमरापूरकरांचं नाटकवेड, भौतिक सुखांविषयीची काहीशी विरक्त वृत्ती, त्यांचा मित्रांचा गोतावळा, अनेक माणसांचा घरात राबता असा एकूण ‘देशस्थी’ कारभार यावर सुनंदाताई कधी गमतीत, तर कधी काहीसं वैतागून टिप्पणी करतात. अर्थात त्यांचं सदाशिव अमरापूरकरांवर अतिशय प्रेम होतं आणि त्यांनी हे शेवटपर्यंत उत्तम निभावलं. अशा आत्मचरित्रांत अनेकदा ‘आहे मनोहर तरी... गमते उदास’ असा सूर लागण्याचा धोका असतो. सुनंदाताईंच्या लेखनाचं वैशिष्ट्य म्हणजे, एखादा अपवाद वगळता, त्यांच्या या संपूर्ण पुस्तकात असा रडवा सूर कधीही लागलेला नाही. आपल्याला जे काही मिळालं, ते आपणच निवडलं आहे आणि त्यामुळं त्याविषयी तक्रार करण्याचा आपल्याला काही अधिकार नाही, अशी एक भूमिका त्यांनी घेतलेली दिसते. त्यांच्या या पुस्तकातून विसाव्या शतकातील मध्यमवर्गीय ब्राह्मण घरातील एका तरुणीच्या आशा-आकांक्षांचा, आयुष्यानं दिलेल्या आश्चर्याच्या धक्क्यांचा आणि त्याला सामोरं जाण्यातील धीट दिलदारपणाचा लोभस प्रवास दिसतो. आपली मध्यमवर्गीय मूल्यं जपत, प्रामाणिकपणे व उमेदीनं आयुष्य जगणाऱ्या अनेक महिलांना या पुस्तकात आपल्या जगण्याचं प्रतिबिंब सापडेल. तेच या ‘खुलभर दुधाच्या कहाणी’चं यश आहे. ...Read more