श्री राजेंद्र आकलेकर लिखित कहाणी पहिल्या आगीनगाडीची हे पुस्तक आज वाचून झालं.भारतामध्ये 16 एप्रिल 1853 रोजी 3:30वाजता बोरीबन्दर ते ठाणे या मार्गावर पहिली रेल्वे धावली.धावण्यापूर्वी ही रेल्वे भारतात सुरू करण्यासाठीचा लढा,चळवळ यातील अधिकारी लोकांनी केलें प्रामाणिक काम माणसाच्या , वाचकाच्या मनाला क्षणभर विचार करायला लावत.जेम्स बर्कले ने पहिला वहिला भारतातील रेल्वे मार्ग बांधला हे आजच्या पिढीतील क्वचित लोकांना माहिती असेल.लंडनच्या किंग्ज कॉलेजमधून त्यांनी आपलं अभियांत्रिकी शिक्षण पूर्ण केलं.रॉबर्ट स्टीफन्सन यांच्याशी बर्कले यांची आयुष्यभर मैत्री राहिली.रॉबर्ट स्टीफन्सन हे जॉर्ज स्टीफन्सन यांचे पुत्र होते.(ज्यांनी वाफेच्या इंजिनवर चालणारी पहिली रेल्वे उभारली होती.) बर्कले साहेब 7 फेब्रुवारी1850 ला भारतात पोहचले आणि 16 एप्रिल 1853 ला रेल्वे धावली.म्हणजे अवघ्या 3 वर्षात हे सर्व काम त्यांनी केले.रेल्वे सुरू करण्याचा ब्रिटिशांचा उद्देश जरी स्वार्थी असला तरी आपल्याकडे त्यांनी सुरू करण्यापूर्वी रेल्वे नव्हती आणि त्यांनी जर आणलीच नसती तर सुरू झाली असती की नाही हा गंभीर प्रश्न आहे आणि त्याच उत्तर नकारार्थीच असेल. ही आहे भारतातील पहिल्या रेल्वेमार्गाची कथा! आपला प्रवास मुंबईच्या दक्षिण टोकापासून म्हणजेच व्हिक्टोरिया टर्मिनसपासून सुरू होईल. या मूळ रेल्वेमार्गावर पडलेल्या अवशेषांकडे बघत,त्यांचा अर्थ लावत, त्यांची नोंद घेत तो उत्तर दिशेकडे कूच करेल. या अवशेषांपैकी काही अवशेष खूप महत्त्वाचे आहेत, काही अस्ताव्यस्त पडलेले आहेत, काही तर अगदीच क्षुल्लक आहेत; पण देशातील पहिल्यावहिल्या रेल्वेमार्गाच्या विकासाची गोष्ट सांगण्यासाठी ते अजूनही आपला श्वास टिकवून आहेत. त्या काळातल्या तंत्रज्ञानाबद्दल ते माहिती देतात. तसंच हे शहर कसं वाढलं, याचीही गोष्ट सांगतात. नेमक्या याच गोष्टीसाठी GIPR म्हणजे मध्य रेल्वे आणि BB&CI म्हणजे पश्चिम रेल्वे यांची रचना कशी झाली, हे इत्थंभूत सांगण्याचा प्रयत्न या पुस्तकामध्ये केला आहे. या संशोधनसाठी लेखकाने व्हिक्टोरिया टर्मिनस ते ठाणे यादरम्यान अनेकदा रेल्वेने प्रवास केला. अनेक गोष्टी धुंडाळण्यासाठी रेल्वेमार्गाच्या कडेने चालतचालत अभ्यास झाला. अर्थात त्यासाठी स्थानिक रेल्वे प्रशासनाची वेळोवेळी रीतसर परवानगी घेतली होती. भूतकाळातली रेल्वे, तिचे रूळ आणि त्यांच्याशी जोडल्या गेलेल्या गोष्टींचं कौतुक करताना आपण हे विसरता कामा नये की, मुंबईची ही रेल्वे किंवा भारतीय रेल्वे नेहमीच भविष्याकडे पाहत आली आहे. ...Read more

वाफेच्या इंजिनचा क्रांतिकारक शोधाने समस्त विज्ञान जगताने गरुड भरारी घेतली आणि वेगवेगळे शोध लागायला सुरुवात झाली. पारतंत्र्यात हालपेष्टा भोगणाऱ्या भारताला रेल्वे , पोष्टखात, तरायंत्र, रस्ते , वीज, अशा वेगवेगळ्या माध्यमातून विज्ञानाने आपल्या कवेत घेतलंआणि नवनवीन गोष्टी भारतात यायला सुरुवात झाली. १६ एप्रिल १८५३ रोजी भारतातील पहिली प्रवासी रेल्वे गाडी ३ इंजिन आणि १४ डब्यांसह बोरीबंदर ते ठाणे या ३४ किलोमीटरच्या मार्गावर धावली आणि भारताच्या इतिहासात एक नवीन अध्याय सुवर्ण अक्षरांनी नोंदविला गेला. “ झुक झुक आगिनगाडी धुरांच्या रेषा हवेत काढी “ अशी गाणी म्हणत बालपणापासूनच रेल्वे ह्या गोष्टीच कुतुहुल आपल्या सगळ्यांच्या मनात कायम आहे. या रेल्वे कशा धावल्या , रेल्वे लाईन कुठे टाकल्या, त्या टाकताना आलेल्या अडचणी व त्यावर केलेल्या उपाययोजना अश्या अनेक गोष्टी जर आपल्याला जाणून घ्यायच्या असतील तर हे पुस्तक उत्तम आहे. रेल्वे इंजिन, रेल्वे पूल, भुयारी मार्ग , पादचारी मार्ग, रेल्वे मार्ग, वेगवेगळ्या स्टेशनचा तसेच त्यांच्या नावाचा इतिहास अश्या अनेक गोष्टींचा इतिहास ह्या पुस्तकात दडलेला आहे. जेम्स जॉन बर्कले हा सातासमुद्रा पार भारतात आलेले इंजिनिअर माणूस ह्याने रेल्वेलाइनची सुरुवात केली. असंख्य अडचणीवर मात करुन तसेच कठोर परिश्रम करुन ह्या माणसाने भारतातील पहिला रेल्वे मार्ग प्रस्तावित किंमतीपेक्षा २०% कमी किंमतीत उभा केला तसेच नियोजित वेळेच्या आधी देखील पूर्ण केला. ह्या सगळ्या वृत्तांत प्रस्तुत पुस्तकात लेखकाने दिलेला आहे. भारतात पिकणार कापूस हा आपल्याकडील रेल्वे जाळ विकसित करण्यासाठी कारणीभूत झाला हया विषयीची संपूर्ण माहिती आपल्याला ही पुस्तकात वाचायला मिळते. त्या काळी स्थानिक लोकांना रेल्वे हा चमत्कार होता तर रेल्वे गाडी ही देवतेप्रमाणे होती. कोणत्याही दृश्य शक्तीशिवाय वाफेच्या इंजिनवर सुरु झालेली ही रेल्वे त्या काळी अंधश्रद्धेच्या विळख्यात सापडली आणि तिच्या विषयी अनेक कंड्या पिकल्या. पण सरळ साधा व सोप्या प्रवासाची थोड्या दिवसांनी लोकांना भुरळ पडली आणि अंधश्रद्धा मागे पडल्या. ह्याच वर्णन वाचताना गंमत वाटते. २०१६ साली “ लातूर “ या शहरात उद्भवलेल्या दुष्काळी परिस्थितीसाठी रेल्वेच्या माध्यमातून लातूर शहराची तहान भागवण्यात आलेली होती. ही बातमी आपण वर्तमानपत्रात वाचलेली होती. मुंबई च्या इतिहासात सुद्धा अशाप्रकारे पाणी रेल्वेने पुरवल्याचा उल्लेख आहे. ह्या पुस्तकात त्याच्या विषयी संपूर्ण माहिती वाचायला मिळते . इसवी सन १८५६ साली रेल्वेने एकूण २३ गाड्या पाण्यासाठी सोडल्या होत्या , त्याचा खर्च १०,७०० ₹ इतका आला होता अशी रेल्वे दफ्तरी नोंद देखील आहे. १७० वर्षाच्या रेल्वे चा इतिहास हा या पुस्तकाचा गाभा आहे. १७० वर्षात रेल्वे आणि रेल्वे विभागाने टाकलेली कात ह्याच पूर्ण वर्णन ह्या अनुवादित पुस्तकात आहे. २१ व्या शतकात अंतराळात बागडणारा माणूस परग्रहावरील जीवन, पर्यावरण, वातावरण ह्याचा अभ्यास करताना दिसतो. ह्या सगळ्या मध्ये दळणवळणाचे वेगवेगळे पर्याय आपण सध्या वापरतो आहे. कदाचित रस्ते , विमान, यामध्ये प्रगत देशात रेल्वे हरली असेल किंवा मागे पडली असेल पण अजूनही तग धरून आहे. तर भारता सारख्या विकसनशील देशात आपल्याला प्रगतीच्या वाटेवर नेण्यासाठी रेल्वे खस्ता खात आहे अस मला वाटत. आपल्या बहुरंगी आणि बहुढंगी देशाला जोडण्याच काम तसेच खऱ्या अर्थाने राष्ट्रीय एकात्मता साध्य करण्याचा काम रेल्वेने केलेले आहे, करत आहे आणि तसेच करत राहील. भारतीय रेल्वेच्या जन्माची कहाणी, विकासाचे टप्पे , काळानुसार झालेले बदल ह्या सर्वांचा धावता आराखडा ह्या पुस्तकात घेतलेला आहे. ...Read more

Hello Everyone... एका छान पुस्तकाचा पुस्तक परिचय... कहाणी पहिल्या आगिनगाडीची... ईस्ट इंडिया कंपनीच्या काळात सात बेटांवर भर घालून तयार झालेलं हे शहर मुंबई.. त्यानंतर 1853 ला इथेच भारतातली पहिली रेल्वे धावली मुंबई म्हणजे तत्कालीन बोरीबंदर ते ठाणे ्हणजेच सालसेत.( साष्टी) . त्या रेल्वेची ही कहाणी.... भारतात रेल्वे यायची हे कसं ठरलं कधी ठरलं त्यानंतर प्रत्यक्ष रेल्वे सुरू व्हायच्या आधी रेल्वे मार्ग कसा बांधला गेला तो बांधताना काय काय अडचणी आल्या... इथपासून ते पहिली रेल्वे कशी धावली याची माहिती आहे. त्यानंतर बोरीबंदर स्टेशन म्हणजेच आत्ताच CSTM Station हे बांधले जाताना चा इतिहास आणि त्याची माहिती... त्यानंतर लेखक अक्षरशा आपल्याला पुस्तकातूनच रेल्वे रुळावरून मुंबई पासून ते कल्याण पर्यंत घेऊन येतात येताना वाटेत येणार प्रत्येक स्टेशन प्रत्येक रेल्वे मार्ग याची माहिती आणि त्यांचा सुंदर इतिहास सांगतात.... त्यानंतर GIPR म्हणजेच आत्ताची मध्य रेल्वे आणि Harbor Railway. आणि BB &CI म्हणजे आत्ताची पश्चिम रेल्वे यांची अशीच सुंदर माहिती आहे. त्याचबरोबर बॉम्बे इम्प्रोवमेंट ट्रस्ट बॉम्बे पोर्ट ट्रस्ट यांच्या थोड्या किस्से कहाण्या... मुंबईच्या विकास कसा झाला याचा इतिहास आणि काही कथा या सुद्धा या पुस्तकात आहेत. मुंबई आणि रेल्वे यांवर ज्यांचे प्रेम आहे आणि ज्यांना जुन्या इतिहासात रस आहे त्यांनी हे पुस्तक नक्की नक्की वाचावं त्यांना खूप आवडेल.... मी हे पुस्तक माझ्या मोबाईल वरील Kindle app वर वाचलं इतक्या छान पुस्तकाची माहिती माझ्या मित्रांना मिळावी म्हणून हि पोस्ट! ...Read more

जेमतेम सहा महिन्यांपूर्वी प्रकाशित झालेल्या आजच्या पुस्तकालाही ‘मुंबई`चाच संदर्भ आहे. मूळ इंग्रजी पुस्तक आहे Halt Station India, लेखक राजेन्द्र आकलेकर आणि रोहन टिल्लू यांनी मूळ पुस्तकाला न्याय देणारा यथोचित अनुवाद केला आहे. भारतात आगिनगाडी सुूं करण्याचा विचार 1840 पासूनच सुरूं झाला होता आणि भारतातलीच नव्हे तर आशियातली पहिली रेल्वे गाडी 16 एप्रिल 1853 रोजी तीन इंजिन्स आणि चौदा डब्यांसह बोरीबंदर ते ठाणे या चौतीस कि.मी.च्या मार्गावर धांवली. अशी रेल्वे सुरूं करण्याच्या संकल्पनेपासून ती प्रत्यक्ष धांवेपर्यंतची सगळी प्रक्रिया अतिशय रोमांचकारक आहे. या पुस्तकासाठी लेखकाने अक्षरशः हजारो कागदपत्रांचा, संदर्भ पुस्तकांचा, देशभर फिरून दस्तावेजांचा अभ्यास केला आहे आणि या रेल्वे मार्गावरून शेकडों वेळां पायी फिरून अभ्यास केला आहे. हे पुस्तक हलकेफुलके किस्से सांगत नाही तर अनेक संदर्भ आणि पुराव्यांसकट अनेक किचकट ऐतिहासिक तपशील सांगते. त्या निमित्ताने आपल्याला ब्रिटिश राजवटीबद्दलही बरंच कांही वाचायला मिळतं. हे पुस्तक इतक्या क्लिष्ट तपशीलाने भरलं आहे कीं आपण कंटाळून बाजूला ठेवायचा विचार करतो... पण तरीही हे पुस्तक आपल्याला ते बाजूला ठेववत नाही हे विशेष. हे पुस्तक लिहिण्यासाठी लेखकाने आणि अनुवादकाने घेतलेले परिश्रम वाचूनच आपली दमछाक होते, छाती दडपते, तरीही आपण ते वाचून पुरं करतोच. एक पराकोटीचा रोमहर्षक संदर्भग्रंथ असं मी त्याचं वर्णन करीन. - सुभाष जोशी, ठाणे ...Read more