FOUR SEASONS by SHARMILA PHADKE

द्रुतगत ते विलंबित खयाल ते द्रुतगत अशी स्वतःची स्वतंत्र मांडणी असणारी कादंबरी. फेब्रुवारी २०१९ मध्ये प्रसिद्ध झालेली कादंबरी वाचायला मला डिसेंबर २०१९ उजाडले ह्यातच माझ्या वाचनाची सध्या जी परवड झाली आहे तिचे चित्र स्पष्ट व्हावे. अर्थात २०२०च्या सुरवातीपासूनच ह्यावर काही कठोर उपाय मी योजायचे ठरवले आहे. ते जाहीर करायची ही जागा नव्हे. मी जे शीर्षक दिले आहे त्यातच ‘फोर सिझन्स’ चे मला जाणवलेले वैशिष्ट्य मी मांडले आहे. एखादी कादंबरी मला का आवडते? ह्याचे एका वाक्यात द्यायचे उत्तर, “तिने मळलेली पायवाट मोडून तोडून फेकून द्यावी. तिने प्रस्थापित संकेत झुगारून देऊन, स्वतःचे संकेत निर्माण करायचा प्रयत्न करावा. भले त्यात यश येवो अगर अपयश” आणि ह्या एका मापदंडावर शर्मिलाची कादंबरी एकदम खरी उतरते. मुळात एका झंझावातात ही कादंबरी सुरु होते. मग ती शांत डोहात उतरते आणि पुन्हा एकदा झंझावातात ती परावर्तीत होते आणि एका गूढतेत ती संपते. अंजनमाळावर सुरुवात होते...आणि तिथे पडलेल्या स्वप्नात कामयानी काळातून प्रवास करीत आठवणीच्या प्रदेशात उतरते. त्या आठवणी भूतकाळाच्या कपाटात बंदिस्त असतात. त्यांना आता वर्तमानात थारा नसतो. त्या नको असतात कारण त्या खूप दुखावणाऱ्या असतात. पण अशा आठवणींचा प्रवास अनिवार्य असतो. तो केल्याशिवाय त्या पूर्ण आकळत नाहीत आणि त्यांच्यामधून बाहेर पडता येत नाही. कामयानी युरोपमधून मुंबईत पहाटे उतरलेली आहे. आणि तशीच ती खारला तिच्या बंगल्याकडे प्रवास करते आणि तिथे पोचते तो काय? बंगला भुईसपाट, त्या जागेवर नवे बांधकाम सुरु झाले आहे. ती उन्मळते, आणि तिथूनचा ७५ पानांपर्यंतचा प्रवास एका वादळी स्त्रीव्यक्तीमत्वाच्या मनोवस्थेचा आहे. ती काय आहे? तिचे प्रश्न काय आहेत? तिचा गोंधळ काय आहे? हे कादंबरी वाचताना लक्षात येईल. त्याबद्दल लिहायची आवश्यकता नाही. पण त्या ओघात आलेल्या व्यक्तीर्रेखा, इरादी, जोसेफ, अनिर्बन, टॅक्सी चालवणारा सरदार, रघु, अश्विन मधोक,(माझ्या मनावर खोलवर रुजलेली व्यक्तिरेखा), बलदेव, सर्व व्यक्तिरेखा लांबी रुंदीचा विचार न करता ठसशीत उभ्या राहतात. अगदी खूप पार्श्वभूमीवर असलेली कामयानीची आई, सुनीता सुद्धा. मग पुढे कामयानीचे अंजनमाळावर, पर्यावरण टुरिझमच्या संदर्भात कन्सल्टंट म्हणून येणे,,,इथे कादंबरी द्रुतगतीतून विलंबित खयालात प्रवेश करत. आता व्यक्ती व्यक्ती असल्यातरी त्यांचे अस्तित्व निसर्गाशी संबंधित असे उरते. निसर्ग नसेल तर त्यांच्या वैयक्तिक जाणीवांवर कामायनी फारसा प्रकाश टाकत नाही. तिला त्याची गरज वाटत नाही. Their existence is limited to Nature, the Eco Tourism, the environmental travel of Anjanmal. हे इतके स्पष्ट होते की कामयानी शेवटाकडे येईपर्यंत स्वतःच्या शारीरिक आणि मानसिक जाणिवांबद्दल सुद्धा फक्त ह्याच संदर्भात बोलू शकते. मग ती मार्गारेटच्या सापडलेल्या नोट्स किंवा डायरी असू देत, राणू, एशा, विहान, आस्ताद, मणी, युरोपमधला एरिक, श्रीरंजन, नाडकर्णी, सर्वजण Nature Manipulation चे एक वेगळे अनोखे चित्र आपल्यासमोर उभे करतात. त्यातले काही पॅसिव्ह आहेत काही अॅक्टिव्ह आहेत. ह्या विलंबित खयालातील जाणिवांची प्रतवारी वेगळी आहे. त्या खूप अपरिचित आहेत आणि म्हणूनच त्या विलंबित खयालात आल्या आहेत असे वाटते. इथे प्रत्येक पानापाशी थबकून ते समजून घ्यावे लागते. हा झगडा मानवी भावानांइतका उद्दीपित नाही...तो खूप सटल आहे. पण तो मांडण्यात शर्मिला खूपच यशस्वी झाली आहे. इथून पुढे कादंबरी पुन्हा एकदा द्रुतगतीमध्ये येते...आणि इथे मात्र शर्मिलाने आपल्याजवळचे सर्व व्यक्तिरेखांना देऊन टाकले आहे. त्यांची मानसिक आंदोलने, शारीरिक आंदोलने...सगळे इतक्या प्रखरपणे आपल्या समोर येते कि काही वेळ आपण स्तब्ध होतो. विशेषतः कामयानी आणि जोसेफ मधला प्रसंग....जोसेफ आणि सुनीता ह्यांचे संबंध त्याचा कामयानी आणि तिच्या वडिलांवर झालेला परिणाम....अनिर्बन मधील तिची गुंतवणूक, सुंदरबनचा तिचा प्रवास, विहानमधील झालेली तिची गुंतवणूक(मानसिक आणि शारीरिक), शरीराच्या अनिवार लाटा सर्वच...ताकदीने येते...आणि अनिवार्यपणे येते. ती टिटवी एक प्रतिक बनून राहते आणि एका खोल डोहांत कादंबरी त्याक्षणी संपते. कदाचित तिथेच पुढची सुरु होते. ह्या कादंबरीचा आकृतिबंध काहीसा डायरीचा, काहीसा आत्मनिवेदनाचा, तर काहीसा तृतीयपुरुषी निवेदनाचा असा मिश्र आहे. हे बदलते आकृतिबंध वाचकाला कादंबरीशी बांधून ठेवतात. मी शर्मिला फडके ह्यांचे अभिनंदन करतो. त्याचबरोबर अलीकडेच ह्याच कादंबरीसाठी त्यांना सोलापूरच्या लोकमंगल सार्वजनिक वाचनालयाचे पारितोषिक मिळाले आहे त्यासाठी पण त्यांचे अभिनंदन करतो. मी त्यांच्या पुढील कादंबरीच्या प्रतीक्षेत. ...Read more

TU BHRAMAT AAHASI VAYA by V.P.KALE

जीवनाचं तत्त्वज्ञान सांगणारी आवडलेली कादंबरी.