- Nilesh Sathe
सेक्स वर्कर हे नलिनी जमिला यांच आत्मकथन.
एका वहित त्यांनी त्यांच नाव, जन्म, आणि वय लिहलं होतं
हे लिहताना त्यांच वय होतं एकोणपन्नास.
त्यानंतर एका गिर्हाईकानं ते वाचलं आणि त्यामुळं ते गिर्हाईक गमावलं. कारण त्यांनी त्या गिर्हाईकाला त्यांच वय सांगितलं होतं बेचाळीस.
वाचून अंगावर काटा आला की नाही ?
आहे की नाही हादरवून टाकनारी कहानी?
नलिनी ही पाहिला नवरा कैंसरच्या आजाराने गेल्यावर आपल्या झालेल्या मुलीला जगवन्यासाठी सेक्स वर्कर म्हणून काम करू लागली. ही मुलगी तिच्या वडिलांच्या आइकडेच म्हणजे आज्जीकडेच राहत असते.
एकटयाने आयुष्य कसं काडायचं म्हणून दुसरं लग्न करते. दुसऱ्या नवर्याकडून हिला एक मुलगी होते पन नवरा बायकोचं नात जास्त काळ टिकत नाही. म्हणून तिसरं लग्न करते तिसऱ्या नवर्याने मात्र नलिनाला जास्त काळ आधार दिला. तिसऱ्या नवर्याचं नाव ही स्वता बदलून त्याला जमीला म्हणत असते आणि स्वताच्या नावापुढे लावतही असते. शेवटी हेही नातं जास्त काळ टिकत नाही. तिला स्वताला वाटतं ही आपली मुलगी आता वयात आली आहे आणि आपल्या नवर्याच्या मनात भलतं सलतं आलं तर.? तसही ही त्याची मुलगी नव्हे. म्हणून तिच्या मुलीला घेवून निघुन जाते.
पुढे तिच्या मुलीला शिक्षण देण्याची धडपड अडचणी येतात मुलीला आपल्याच वाटयाला आलेलं दुःख येवू नये म्हणून बऱ्याच संघर्ष्याला सामोरं जाते ही नलिनी.
बऱ्याचदा नलिनीला फक्त मशिदित आसरा मिळाला आहे. तिथ मिळणाऱ्या भिक्षेवर ती जीवंत राहीली आहे. तरीही देवावर भाष्य करताना ती म्हणते देव नाही असं म्हंटल तर दैवी कोप होईल असं तिला वाटायचं. पन देव आहे असं खात्रिशिर सांगण्यासारखा एकही अनुभव तिच्याजवळ नाही. तरीसूद्धा देव अस्तित्वात नाही म्हणताला तिला कसलिच भीति वाटत नाही.
तीन डिसेंबर हा दिवस सेक्स वर्कर्स डे म्हणून साजरा केला त्यावेळी नलिनी ह्या कोलकात्याला गेल्या होत्या त्यावेळी त्यांनी सेक्स वर्कर्सबद्दल मत मांडल त्या म्हणाल्या देहविक्रेत्या इतर महिलांपेक्षा वेगळ्या असतात. यांना स्वयंपाक करुण नवर्याची वाट पहायची नसते. आपल्या मुलांना कसं वाढवायचं याची परवानगी नवर्याकडून घ्यावी लागत नाही. असं अजुन बरच काही पुस्तकात सांगितलंय ते तुम्ही वाचाच.
वर मी सेक्स वर्कर हाच शब्द वापरला आहे वैशा असा उल्लेख केला नाही त्याचं कारण वैशा हा संस्कृत शब्द आहे याचा अर्थ कुकर्मास प्रवृत्त करणारी बाई असा होतो. हा शब्द वाईट अर्थाने घेतला जात असल्याने यांना सेक्स वर्कर हा नवा शब्द घ्यावा लागलाय. जर पुस्तकात इतक्या व्यवस्थित पद्धतीने या शब्दाचा अर्थ सांगितलाय तर आपन तो शब्द वापरणं मूर्खपनाचं ठरेल नाही का.?
असो. तुम्ही हे पुस्तक नक्की वाचा, यावर बोला, चर्चा करा अफाट पुस्तक आहे हे. हे पुस्तक वाचून गलबलुन येतं. मला हे पुस्तक वाचून वर्ष झालं पन पुस्तक वाचून मनात तयार झालेला कोलाहाल कधीतरी बाहेर काढावाचं लागतो. म्हणून हा लेखन प्रपंच.
शेवटी या पुस्तकातलं मला फार पटलेलं एक वाक्य सांगतो आणि थांबतो.
"समाजापासुन दूर पळालेली मानसंच फक्त शरीर सुखासाठी येतात"
निलेश
- डॉ.कृष्णा सुभाष सपाटे
मानवी शरीराला जडलेल्या वासनेचे फुत्कार कोणाला क्षणिक सुख देऊन जातात तर कोणाचं आयुष्य गिळंकृत करून जातात त्याचीच ही कहाणी.गरिबीचा आगडोंब, पैशांची विवंचना आणि नात्याचं दुरावलेपण माणसाला कोणत्या खाईत घेऊन जाईल हे सांगता येत नाही. देह विक्रीच्या व्यवसायात कोणी स्वतःहून येत नाही तर त्याला परिस्थिती तस करायला भाग पाडते. ज्यावेळी सगळी शस्त्र आपल्या हातात नसतात त्यावेळी पोटापाण्यासाठी व भिकेला लागण्याआधी जो मार्ग समोर दिसत असतो तो म्हणजे वैश्याव्यवसाय. जगण्याची गरज माणसाला काहीही करायला भाग पाडते, जगभर कोणी कितीही वाईट कृत्ये केलेली असली तरी समाज नावाच्या नैतिकता निर्माण करणाऱ्या घटकाने या व्यवसायाला मात्र नेहमीच खालच्या थरात जागा दिली आहे.
गरज म्हणून व्यवसायात शिरलेल्या नलिनीला कुटुंबापासून तुटलेपण भोगाव लागत, आईपण हिरावून घेतलं जातं. व्यवसायाबरोबर लागत गेलेली व्यसनांची गोडी त्याच जोडीला माणुसरूपी जनावरांच होणार दर्शन पुस्तकाच्या पानांपानात दिसत. मनात एखादया तप्त लाव्हाप्रमाणे उसळणारी खदखद कोणताच सहानुभूतीचा समुद्र शांत करू शकत नाही कारण आपलं माणूसपणच जिथं नाकारलं जात, तिथं अन्यायासाठी न्याय मागणं देखील अवघड असत. एकदा परतीचे दोर कापले की मागे फिरायचं नसत, जे वाट्याला येईल ते घोटत पुढे चालावं लागत. कधी तरी मनाला शांत करणारा छोटासा शिडकावा मिळतो तर इतरवेळी होरपळून काढणारी आग.
नलिनीचा बंडखोर स्वभाव लहानपणापासून ते आजतागायत तिच्या आयुष्यात वेगवेगळी वळण आणतो. काही वेळा हतबल झाल्यामुळे जुळत घेणं तिला भाग पडलं.
- DAINIK SAMANA 10-07-2007
केरळमधील वेश्येचे आत्मचरित्र मराठीत...
स्वत: जगण्यासाठी आणि पोटच्या गोळ्यांना जगविण्यासाठी रूढता, नैतिकता ठोकरत वेश्याव्यवसायाच्या दाहकतेत उडी घेऊन तितक्याच बेधडकपणे आपली करुण कहाणी शब्दबद्ध करणाऱ्या मल्याळी नलिनीची आत्मकथा आता मराठीत उपलब्ध झाली आहे. ‘सेक्स वर्कर’ नावाने सुप्रिया वकील यांनी अनुवादित केलेले हे पुस्तक मेहता पब्लिशिंग हाऊसने प्रकाशित केले आहे.
‘ओरू लैंगिक कोझिलालियुते आत्मकथा’ (एका देहविक्रेतीची आत्मकथा) हे नलिनी जमीला यांचे आत्मचरित्र. या मल्याळी भाषेतील पुस्तकाच्या १० आवृत्त्या प्रसिद्ध झाल्या. त्यांच्या २१ हजार प्रती विकल्या गेल्या. डी.सी. बुक्स या केरळमधील प्रकाशन संस्थेने हे पुस्तक प्रकाशित केले आहे. तमीळ, कानडी, बंगाली, इंग्रजी, फ्रेंच, मराठीसह सहा भाषांत हे पुस्तक अनुवादित झाले आहे.
तिसरीपर्यंत शिकलेल्या नलिनी जमीला हिने तिच्या जीवनाविषयी लिहावे, असा आग्रह अनेकांनी केला. अखेर मुक्त पत्रकार आय. गोपीनाथ यांनी तिचे आत्मकथन शब्दबद्ध केले. कोणतीही ओळख न लपविता लिहिलेले हे पुस्तक आहे. देहविक्री करणाऱ्या महिलेने लिहिलेले हे पहिले पुस्तक असल्याचा दावा सुप्रिया वकील यांनी पत्रकार परिषदेत केला. मेहता पब्लिशिंग हाऊसचे सुनील मेहता याप्रसंगी उपस्थित होते.
घरातील दारिद्र्यामुळे नलिनीला या व्यवसायात येणे भाग पडलं. उपेक्षित बालपण गेलेल्या नलिनीचा एका दादाशी विवाह झाला. तीन वर्षांतच त्याने आजारपणाला कंटाळून आत्महत्या केली. त्यानंतर दोन मुलांचे पालनपोषण करण्याची जबाबदारी तिच्यावर पडली. त्यात खाष्ट सासू, त्यामुळे नाइलाजास्तव ती या व्यवसायात आली. तिचं पहिलं गिऱ्हाईक होतं एक वरिष्ठ पोलीस अधिकारी! त्यानंतर तिने मेंगलोरच्या एकाशी लग्न केले. एक मुलगी झाल्यानंतर त्याने तिला सोडले. मग तामिळनाडूमधील एकाशी तिने विवाह केला. त्याच्याबरोबर तिने १२ वर्षे संसार केला. ती आजारी पडली. त्यानंतर तिसरा नवराही तिला सोडून गेला. माहेरचा आधार नाही. तारुण्यात पदार्पण केलेल्या मुलीसह नलिनी पुन्हा रस्त्यावर आली. स्वत:च्या मुलीला मात्र तिने यापासून दूर ठेवले. रोजच्या जगण्याशी दोन हात करत असतानाच मुलीच्या संरक्षणाचेही आव्हान तिने पेलले. टूथ इन स्ट्रेजर द फिक्शनची प्रचिती देणारी ही आत्मकथा वाचताच वाचक सुन्न होतात, असे वकील यांनी सांगितले.
‘ज्वालामुखी’ या स्वयंसेवी संस्थेत नलिनी सहभागी झाली. देहविक्री करणाऱ्या महिला नुसत्या प्रश्नावर चर्चा करतात; पण त्यावर उत्तर शोधत नाहीत. त्यामुळे त्यांच्या प्रश्नासंदर्भात सक्रिय होऊन तिने माहितीपट बनविला. देहविक्री करणाऱ्या महिलांचे प्रश्न ती सोडवित आहे. या पुस्तकातून समाजाच्या बेगडी नैतिकतेवर प्रहार करताना सुन्न करणारे प्रश्न विचारते. सध्या नलिनी तिची मुलगी आणि रिक्षावाला जावई यांच्यासमवेत राहते. तिचा जावई व विहिण यांना तिच्या पूर्वआयुष्याबद्दल कल्पना आहे, असे वकील यांनी सांगितले.
- DAINIK SAKAL 07-09-2007
देहाची परवड, मनाची तडफड…
नलिनी जमीला यांचे जगणे आपल्या सरळमार्गी आयुष्याला ठेच पोचविणारे आहे. केवळ स्त्रीत्वाचा बाजार मांडून नव्हे, तर माणूस म्हणून जगायचे असे तिचे जाणीवपूर्वक प्रयत्न दिसतात.
‘सेक्स वर्कर’ हे नलिनी जमीला यांचे आत्मचरित्र एखाद्या कादंबरीसारखे आहे. व्यापक जीवनपट, अद्भुतता, घटनावैचित्र्य या दृष्टीने मी या पुस्तकाला कादंबरीसारखे ठरवत नाही, तर कादंबरीत ज्याप्रमाणे परिस्थिती व नायक-नायिका यांचा संघर्ष, काळ्या-पांढऱ्या रंगातील प्रवृत्ती रेखाटलेल्या असतात, त्याप्रमाणेच त्या नलिनी जमीला यांच्या जीवनपटात प्रत्यक्ष घडतात. आपल्या सरळमार्गी आयुष्याला ठेच पोचविणारे हे जगणे आहे.
काही वर्षांपूर्वी मी स्वत:ही अशा एका विलक्षण बाईला भेटलो आहे. चांगल्या घरातील मुलगी नवस म्हणून देवीला सोडली गेली होती. तिथूनच तिच्या आयुष्याची परवड सुरू झाली. मुलगा झाल्यावर त्याला शिकवून मोठा करण्यासाठी तिची धडपड सुरू झाली. ती वेश्या व्यवसायातून बाहेर पडली व आज चांगले जीवन जगते आहे. या बाईशी आणि या व्यवसायातील तिच्या काही परिचित महिलांशी बोलताना त्यांच्या देहाची परवड व प्रत्येक क्षणी होणारी मनाची तडफड दिसत होती. त्या पार्श्वभूमीवर नलिनी जमीला यांचे आत्मचरित्र मी तोलत होतो. ते आहे तरी कसे?
नलिनी ही एका चांगल्या घरातील मुलगी. पण वडिलांचे विचित्र वागणे आणि आईची हतबलता यामुळे या मुलीला खाणकामगार व्हावे लागले. धुणी-भांडीवाली म्हणून काम करावे लागले. एका घरी ती मुले सांभाळायला लागली. तिने लग्न केले आणि तिच्या आजपर्यंतच्या आयुष्याच्या वळणावळणाच्या वाटेवर काटेही पसरले गेले. नवरा मेल्यानंतर मुलांना वाढविण्यासाठी नाइलाजाने ती देहविक्रय करू लागली आणि मुलांनाच गमावून बसली. नंतर पुन्हा एका वळणावर धर्मांतर व दुसरा विवाह. पण परवड संपली नाही. दुसऱ्या विवाहानंतर झालेल्या मुलीला गमवावे लागू नये आणि तिच्यावर आपल्या अभद्र व्यावसायिक जीवनाची सावली पडू नये यासाठी धडपडणारी आई इथे दिसते.
समाजाने आखलेल्या नैतिक चौकटीबाहेरचे जीवन तिला जगावे लागत आहे; पण त्यातही ती एक चौकट स्वत:ला घालून घेताना दिसते. त्यातूनच एक विलक्षण संघर्षमय आयुष्य तिच्या वाट्याला येते. केवळ परिस्थिती म्हणून ते आयुष्य ती निमूटपणे स्वीकारीत नाही, तर त्याला ती खंबीरपणे सामोरी जाते, हे या ‘नायिके’चे वैशिष्ट्य आहे. केवळ स्त्रीत्वाचा बाजार मांडून नव्हे, तर माणूस म्हणून जगायचे असे तिचे जाणीवपूर्वक प्रयत्न दिसतात. या पुस्तकाचे महत्त्व यातच आहे.
नलिनीच्या वाट्याला आलेले आयुष्य मात्र खूपच दु:खाचे आहे. पुरुषी वृत्तीची कितीएक रूपे येथे दिसतात. देहविक्रय व्यवसायाच्या तNहा, तेथील व्यवहार उलगडतो. वेगळे जग समोर येते. पण येथे हे पुस्तक कमी पडते. या सगळ्या निवेदनातून देहविक्रय करणाऱ्या स्त्रीच्या देहाची परवड दिसते. त्या प्रत्येक क्षणी तिच्या मनाची जी तडफड झालेली असेल ती ओझरती जाणवते. कित्येकदा तर स्त्रीला केवळ देह असतो; मन नसतेच असे वाटावे इतके सपक निवेदन येते. नलिनी स्वत: अल्पशिक्षित आहे; पण तिला लेखनास साह्य करणाऱ्या व्यक्तींनी ही त्रुटी तिच्याकडून दूर करून घ्यायला हवी होती.
नलिनी एका कम्युनिस्ट कार्यकर्त्याची मुलगी आहे. खाणीत काम करतानाही एकदा तिच्या नकळत तिने एका संपाचे नेतृत्व केले होते. हे कार्यकर्तेपण तिच्यामध्ये नैसर्गिक आहे. ती आपल्या आयुष्याच्या करकरीत वास्तवाला थेट नजर भिडवूनच जगते. त्यामुळेच देहविक्रय करणाऱ्यांच्या संघटनेशी तिचा परिचय झाल्यावर तिचे हे कार्यकर्तेपण सहज फुलते. तिच्याकडे काही प्रमाणात नेतृत्व येते. त्या वेळी ती समाजाच्या नैतिकतेतील बेगडीपणा फाडून दाखवते. आधुनिक तंत्रज्ञानाची ओळख करून घेण्याची संधी मिळताच आपल्या भावना माहितीपटातून व्यक्त करते. संघटनेसाठी लढते, ‘इव्हेंट’ आयोजित करते, चर्चासत्रे गाजवते. हा सगळा भाग आणखी विस्ताराने, तपशिलात नोंदवायला हवा होता. कित्येक ठिकाणी परिच्छेदाचे पहिले वाक्य व शेवटचे वक्य आशयदृष्ट्या एकच आहे. परत-परत तेच वाचणे थोडे कंटाळवाणे होते. अनुवाद करताना हे टाळता आले असते. बाकी अनुवादही खूपच प्रवाही व प्रभावी झाला आहे.
-संतोष शेणई
- DAINIK TARUN BHARAT, AKSHARYATRA 09-12-2007
दाहक अनुभवाचं जळजळीत सत्य...
शोषित जेव्हा लिहू लागतात तेव्हा इतिहास बदलत असतो असे म्हटले जाते. ज्यांच्यावर अन्याय होतो तो तेव्हा पोटतिडकीने लिहू लागेल तेव्हा समाजाला सत्य समजून येईल. ‘सत्य’ हे नग्न असते आणि समाजाला ते स्वीकारावे लागते. मराठी साहित्यात गेल्या काही वर्षांपासून आत्मकथन लिहिण्याची परंपरा रूढ झाली आहे. मात्र काही अपवाद वगळता अनुवादित ‘आत्मकथा’च लोगप्रिय झालेल्या आढळतात. ‘नाच ग घुमा’ (माधवी देसाई) ‘मला उद्ध्वस्त व्हायचं आहे’, (मल्लिका अमरशेख) या आत्मचरित्रानंतर गाजलेल्या अनुवादित आत्मकथा म्हणजे ‘काळोखाची लेख’(सविता पदकी) ‘एक होती बायट’ (विनय खडवेकर) ही दोन्ही पुस्तके त्यातील सत्य अनुभवामुळे मराठी वाचकांना पसंत पडली. नुकतंच प्रसिद्ध झालेलं ‘ओेयु लैंगिक तोळिळाळियुडे आत्मकथा’ (एक देहविक्रेतीची आत्मकथा) हे पुस्तक मराठीत से़क्स वर्कर या नावानं अनुवादित करण्यात आलं आहे.
एका वेश्येची आत्मकहाणी! कोठेही अश्लीलता, कामूक वर्णने नसताना लोकप्रिय ठरली आहे. याचे कारण आहे. त्यातील दाहक सत्य! स्त्री वेश्या का बनते? याचं उत्तर या आत्मकथेत मिळते. जगण्याचे सर्व मार्ग बंद झाल्यानंतरच हा देहविक्रीचा ती मार्ग स्वीकारते. काहीवेळा समाज तरूण स्त्रीला हा व्यवसाय करण्यास भाग पाडतो. हे जळजळीत सत्य आहे.
लेखिका नलिनी जमीला आपण हा व्यवसाय का स्वीकारला? यांच उत्तर देताना लिहितात, ‘माझ्या नवऱ्याच्या मृत्युनंतर त्यांच्या आईला माझ्याकडून माझ्या मुलाच्या दैनंदिन खर्चासाठी भरपूर पैसे हवे असत. तेव्हा मी देहविक्रयाला सुरूवात केली त्याकाळी सामान्य कामगार महिलेला दिवसभराच्या कामाची हजेरी फक्त अडीच रूपये मिळत असे. काम जर अत्यंत खडतर असेल तर हीच मिळकत साडेचार रूपयांपर्यंत जात असे. पण माझ्या सासूला पाच रूपये हवे असत ते सुद्धा रोज.’’
‘ओरू लैंगिक तोळिळालियुडे आत्मकथा’ या नलिनी जमीला यांच्या आत्मचरित्राच्या मल्याळी भाषेतील पुस्तकाच्या शंभर दिवसात सहा आवृत्त्या निघाल्या व त्यांच्या १३,००० प्रति विकल्या गेल्या. डी. सी. बुक्स या केरळमधील मान्यवर प्रकाशन संस्थेनं प्रकाशित केलेल्या या पुस्तकाबद्दल प्रचंड उत्सुकता होती. हे पुस्तक लोकप्रिय ठरलं, दर्जेदार पुस्तकाची मराठी साहित्यात सातत्याने भर घालणाऱ्या मेहता पब्लिशिंग हाऊसतर्फे ‘सेक्स वर्कर’ या नावाने हे पुस्तक मराठीत प्रसिद्ध झाले आहे. त्याचा अनुवाद सुप्रिया वकील यांनी केला आहे. हे पुस्तक तामिळ, कानडी, बंगाली, इंग्रजी, फ्रेंचसह सहा भाषणात अनुवादित झाले असून, अनेक आवृत्त्या निघालेल्या या पुस्तकाच्या २०,०००हून अधिक प्रति खपल्या आहेत.
‘सेक्स वर्कर’ हे कुणा प्रस्थापित लेखकाचं अथवा विशिष्ट चाकोरीत मोडणारं पुस्तक नाही़ समाजाचं उघडं – नागडं सत्य स्वरूप काय आहे? हे या पुस्तकात प्रगटपणे लिहिले आहे. देह विक्री करणाऱ्या या स्त्रियांना दिवस रात्र जीवन जगण्यासाठी संघर्ष करावा लागतो. घरवाली, पोलीस, गुंड यांचा भयानक त्रास होतो. पण जीवन जगण्यासाठी त्या जगत असतात. चार भिंतीत सुरक्षित राहणाऱ्या स्त्रियांची ही कथा नाही तर समाजातील लिंगपिसाट पुरूषांचं समाधान करणाऱ्या स्त्रीची ही कथा आहे. रोज निरनिराळे पुरूष, त्यांची निरनिराळी लैंगिक भूकेची मागणी! या वेश्या व्यवसाय करणाऱ्या स्त्रियांना काय संघर्ष करावा लागतो? हे नलिनी जमिला यांनी आडपदडा न ठेवता लिहिलं आहे. मात्र कुठेही अतिरेक न करता सत्य जळजळीत भाषेत लिहिलं आहे.
नलिनी जमिलाच्या आत्मकथेतून केरळमधील समाजातील वास्तवाचं जवळून दर्शन घडतं. ‘सेक्स’या विषयाप्रति अधिक उदार दृष्टीकोन ठेवावा या मताचा पुरस्कार करणारी, त्यासंबंधी धाडशी कल्पना मांडणारी नलिनी जमिला या व्यवसायात खुशीनं आली नाही. परिस्थितीनं तिला भाग पाडलं. एवढचं नव्हे तर तिनं यातून बाहेर पडण्याचा प्रयत्न करूनही ती पुन्हा या व्यवसायाता ओढली गेली. अत्यंत गरिबीत व उपेक्षित बालपण गेलेल्या नलिनीचा एक ‘दादा’शी विवाह झाला. तीनचं वर्षात त्यानं आजारपणाला कंटाळून आत्महत्या केली. नलिनीवर दोन मुलांना पोसण्याची जबाबदारी येऊन पडली. खाष्ट सासूची तिच्याकडून पैसे मिळविण्याची अपेक्षा तिला पुर्ण करता येत नव्हती. अखेर ती देह विक्रयाच्या व्यवसायात आली. तिचं पहिलं गिऱ्हाईक होतं एक वरिष्ठ पोलीस अधिकारी!
त्यानंतर तिंच मेंगलोरमधल्या एका माणसाशी लग्न झालं. त्यानां एक मुलगीही झाली. त्यानंतर या माणसानं तिला सोडलं. हे विवाह बंधन १२ वर्ष टिकलं. त्यानंतर तिच्या आयुष्यात पुन्हा दुदैवी वळण आलं. ती गंभीर आजारी पडली या आजारात तिची सगळी पुंजी संपून गेली आणि तिचा तिसरा नवराही तिला सोडून गेला आणि पुन्हा तिने देहविक्रीचा व्यवसाय सुरू केला. १९९८ साली नलिनी जमीला ‘सेक्स वर्कर’च्या चळवळीत सक्रिय झाली. तिच्या मुलीचा विवाह देखील झाला. आज ती आपल्या मुलीकडेच राहते. हे आत्मकथन समाजाच्या नकली आणि भंपक रूढीवर प्रहार करणारे आहे.