- Dhanesh Dangat
अपराजिता... वैगुण्यावर मात करून जीवन अर्थपूर्ण बनवणाऱ्या व्यक्ती या स्वत:बरोबर इतरांचंही जीवन सार्थ करून जातात. जगाच्या इतिहासात जिचं नाव अमर झालं आहे, अशी हेलन केलर याच दुर्दम्य आशेचं प्रतीक होती. हेलन केलर आंधळी, बहिरी आणि मुकी होती. पण आपल्या मनाील जिद्दीच्या बळावर आणि कष्टांच्या मदतीने तिने आयुष्यातल्या सर्व उणिवांवर मात केली. जगातल्या सर्वच अपंगांना तिने जगण्याची खरी वाट खुली करून दिली. तिचं चरित्र कादंबरीच्या रूपाने कॅथरिन ओवेन्स पिअर्स हिने लिहिलं. याचा अनुवाद शांता शेळके यांनी ‘आंधळी’ या नावाने केला होता. हेलन केलरच्या जीवनाच प्रेरक आलेखच ही छोटेखानी कादंबरी मांडते. दोन वर्षांची असताना आलेल्या तापामुळे हेलनच्या दृष्टीवर आणि श्रवणशक्तीवर परिणाम झाला. तिला बोलताही आलं नाही. अशा मुलीचं पालनपोषण करणं ही सोपी गोष्ट नव्हती. आसपासचे लोकही तिच्या आईला भविष्याबद्दल नाउमेद करीत. आई हाच हेलनच्या जगाशी असलेल्या संपर्काचा दुवा होता. हेलन सहा वर्षांची झाली तरी, तिला काहीच करता येत नसे. या मुलीला योग्य पद्धतीने शिकवलं तर ती चारचौघांसारखी जगू शकेल अशी आशा तिच्या आईला वाटत राहिली. कार्ल्स डिकन्सच्या एका पुस्तकात बोस्टनमधील ‘पार्किन्सन अंधशाळा’ हा संदर्भ वाचून, म्हणजे हेलनच्या आईला कुठेतरी आशेचा किरण दिसल्याप्रमाणे वाटलं. तिथल्या लॉरा खिस्तमन या अंध आणि मूक-बधिर मुलीबद्दल तिने वाचलं आणि आपल्या हेलनलाही स्पर्शाच्या भाषेची ओळख असल्याने तीही लॉराप्रमाणे शिकेल असा विचार तिच्या मनात चमकून गेला. हेलनला घेऊन केलर पतिपत्नी मग थेट वॉशिग्टनला डॉ. अलेक्झांडर ग्रॅहॅम बेलना भेटून आले. ब्रेल लिपीचा शोध लावणारे हेच डॉ. बेल. लॉराला ज्यांनी शिकवलं त्या डॉ. गिंडले यांच्या जागी आलेल्या मायकेल अॅनॅग्नॉस यांनी हेलनसाठी अॅन रुलिव्हन या चोवीस वर्षांच्या मुलीची निवड केली. ती स्वत: एक अंध बालिका म्हणून पार्किन्स शाळेत आली होती. पुढे शस्त्रक्रियेनंतर तिला थोडंफार दिसूही लागलं होतं. हेलनला शिकवण्यासाठी म्हणून अॅन तिच्या गावी येऊन दाखल झाली व आयुष्यभराचं नातंच या दोघींमध्ये जडून गेलं. मात्र हेलनला हाताळणं सोपं नव्हतं. तरीपण अॅननं हे आव्हान स्वीकारलं आणि एका तुसड्या, रागीट बालिकेला तिने स्पर्शाच्या भाषेची गोडी लावली. तिला जगाचा चेहरा माहीत करून दिला. या पुस्तकात हेलन आणि अॅन दोघींच्या नात्याचा सुंदर वेध घेण्यात आला आहे. शब्द म्हणजे काय हे समजल्यावर हेलनला नवेनवे शब्द शिकून घेण्याचा ध्यासच लागला. मग भाषा, गणित, वेगवेगळे विषय तिला खुणावू लागले. हेलनला शिकायची ओढ लागली. एका टप्प्यानंतर तिला बोलायचा ध्यास लागला. एका मर्यादेपर्यंत त्यात ती यशस्वीही झाली. हेलन हा एक चमत्कार होता. रंगभूमीवर कार्यक्रम करून ती जगासमोर गेली. देशोदेशी फिरून तिने अंधत्वाबद्दल आणि मुकेपणा, बहिरेपणा याबद्दल समाजात जागृती करण्याचा प्रयत्न केला. ही कादंबरी हेलन केलरच्या या कष्टांबरोबरच तिच्या शिक्षिकेचा, अॅनचा तिला शिकवण्याचा ध्यासही समोर ठेवते. या दोघींमधलं नातं आणि अॅनच्या मृत्यूपर्यंत हेलनने तिला दिलेलं प्रेम हा सगळा सुंदर प्रवास ही कादंबरी चित्रित करते. हेलनने अॅनचं चरित्रही पुढे लिहिलं आणि स्वत:च्या वैगुण्यावर तिने कशी मात केली होती हे जगापुढे आणलं. हेलन केलर आणि अॅन सलिव्हन यांची ही कहाणी प्रेरक आहे आणि मानवी जीवनातील एक रोमांचकारी पर्वच उलगडून दाखवणारी आहे.
- Prasaad Phatak
`आंधळी` : फिटे अंधाराचे जाळे...
------------------------------------------------------
जन्मापासून माणूस काही ना काही ग्रहण करत असतो, आपल्या पंचेंद्रियांनी विश्वाचे तपशील प्राशून घेत असतो. प्रत्येक इंद्रिय त्याच्याकडे पोहोचवत असणाऱ्या ज्ञानबिंदूंची जुळवाजुळव करत तो आपल्या मेंदूत चित्रं रेखाटत असतो. जसजसे त्याचे अनुभव वाढत जातात तसतशी त्याच्या डोक्यातल्या विचार आणि धारणांची दिशा पक्की होत जाते. म्हणजेच, माणसाचं जे काही व्यक्तिमत्व तयार होतं ते असं अनेक गोष्टी ग्रहण करत करतच झालेलं असतं. दुर्दैवाने काही व्यक्तींना जन्मतः किंवा एखाद्या आजार/अपघातामुळे एखादं ज्ञानेंद्रिय गमवावं लागतं आणि त्यांच्या ग्रहणक्षमतेवर परिणाम होतो. त्यांचं त्यांचं भवतालाचं आकलन सर्व इंद्रियं कार्यरत असणाऱ्या माणसांच्या तुलनेत अपुरं राहतं. पण हेलन केलरसारख्या व्यक्तीकडून नियतीने एक, दोन नव्हे तर तीन ज्ञानेंद्रियं हिरावून घेतली होती असं जेव्हा आपल्याला कळतं तेव्हा तिच्या समोर आलेल्या अडचणी या आपल्या कल्पनेच्या कित्येक योजने पुढे असतात. पण हेलन सामान्य स्त्री नव्हती. अंधार, निःशब्दता आणि सुन्नता यांच्याशी तिने एकाच वेळी दोन हात केले आणि इतिहासपुरुष आपल्या पुस्तकात ठळक नोंद करून ठेवेल असं आयुष्य जगून गेली. `आंधळी` हे पुस्तक वाचून तोंडात बोटं गेलं नाही तरच नवल…
आभाळ कोसळलं
हेलन लहानपणी खूप दंगेखोर होती. पण तिची बागडणारी पावले आणि चिमखडे बोल विधात्याला का बघवले नाहीत ते त्यालाच ठाऊक ! हेलन २ वर्षांची असताना पोटात आणि मेंदूत तापामुळे रक्त साकळून तिचं आयुष्यच धोक्यात आलं होतं, पण आईच्या अथक सुश्रुषेमुळे ती कशीबशी वाचली. पण मोठा आघात हा होता की तिची दृष्टी व श्रवणशक्ती मात्र नष्ट झाली होती. ऐकण्याची क्षमता नष्ट झाल्यामुळे तिच्या वाचेच्या आकलनावरही परिणाम झाला आणि ती वाचेलाही पारखी झाली. दिसतही नाही, ऐकूही येत नाही म्हटल्यावर हेलनला काहीच कळेनासं झालं. त्यामुळे हेलन सैरभर झाली, गोंधळून जाऊ लागली आणि अगदी स्वाभाविकपणे अत्यंत हट्टी बनली.
हेलनसमोर आख्खं आयुष्य `आ` वासून उभं होतं. तिच्या आईवडिलांसमोर यक्षप्रश्न उभा राहिला. तिला यातून बाहेर कसं काढायचं हे त्यांना कळेना. काय करावं या विचारविनिमयातच काही काळ गेला. हेलन ६ वर्षांची असताना तिची आई चार्ल्स डिकन्सचे `काही अमेरिकन टिपणे` हे पुस्तक वाचत असताना तिला बोस्टन अंधशालेविषयी माहिती मिळाली. अंध-मूक-बधिर असूनही आपापले काम करू शकणाऱ्या लॉरा ब्रिजमनबद्दल कळलं. हेलनच्या आईवडिलांनी सर्वप्रथम टेलिफोनचे जनक अॅलेक्झांडर ग्रॅहम बेल यांची भेट घेतली. त्यांनी हेलनच्या आई-वडिलांच्या मनातली नैराश्याची जळमटे दूर केली. त्यांनी पर्किन्स अंधशाळेशी संपर्क साधला. त्यांच्याकडून अॅन सलीव्ह्न या शिक्षिकेची नेमणूक झाली. अॅनची स्वतःची दृष्टीही आधी काम करत नव्हती पण नंतर शस्त्रक्रियेमुळे तिला विशिष्ट मर्यादेपर्यंत दृष्टी प्राप्त झाली होती.
अॅन : एक आधारस्तंभ
अॅन जणू हेलनचे भविष्य उजळून टाकायलाच या जगात आली होती. तिने अत्यंत कुशलपणे हेलनला समजवायला सुरुवात केली. सुरुवातीला तिचा तिरस्कार करणारी हेलन तिच्या मायेत गुंतत गेली. खूप लहानपणी हेलनच्या प्रमुख संवेदनांचे दरवाजे बंद झाले असल्याने शब्द म्हणजे काय, स्वर म्हणजे काय याबद्दलच्या तिच्या संकल्पनाच विकसित झाल्या नव्हत्या. निरनिराळ्या संवेदना आणि संकल्पना यांचं आकलन करून देण्यासाठी अॅनने अनोख्या क्लृप्त्या वापरायला सुरुवात केली. बागेतल्या पंपातून धो धो पडणाऱ्या पाण्यात हेलनचा हात धरला आणि मग तिच्या तळहातावर खूण केली. पाणी आणि तळहातावर केली जाणारी विशिष्ट खूण याचा यांचं काहीतरी नातं हेलनच्या असल्याचं लक्षात आलं. `शब्द म्हणजे काय` याची अनुभूती हेलनला कशी झाली हे दर्शवणारा हा प्रसंग मुळातूनच वाचण्यासारखा आहे. अॅनमुळे हेलनचे मातीच्या गोळ्यासारखे आकारहीन आयुष्य सुबक आकार धारण करू लागलं आणि जात्याच कुशाग्र असलेली हेलन पाहता पाहता एका ज्ञानकुंभात परिवर्तित झाली.
हेलन अविश्वसनीय गतीने शिकत गेली. तळहातावरच्या खुणा, ब्रेल लिपी यांच्या सहाय्याने ती कल्पनेच्या भराऱ्या घेऊ लागली. संपूर्णपणे अज्ञात असणाऱ्या रंगांविषयी तिने स्वतःचे संकेत बांधले आणि चक्क वरुणराजाची सुंदर कथा लिहिली ! शिकता शिकता तिने फ्रेंच आणि जर्मन भाषाही अवगत केल्या. अंध-बधिर लोकांच्या समस्या तिला स्वानुभवाने कळल्याच होत्या पण त्यांच्यासमोरच्या आणखी अडचणींची माहिती तिने स्वतःहून वाचन आणि पत्रलेखन करून मिळवली. जगातल्या अनेकांशी पत्रमैत्री केली. या सगळ्यात अॅनचा सिंहाचा वाट होता. स्वतःच्या अधू दृष्टीची पर्वा न करता तिने आपले आयुष्य हेलनसाठी अक्षरशः समर्पित करून टाकले होते.
हेलन : एक दीपस्तंभ
हेलनच्या प्रयत्नांमुळे अंधांच्या समस्या जगाच्या कानाकोपऱ्यात पोचल्या. `अमेरिकन फाऊंडेशन फॉर ब्लाइंड` ही देशव्यापी संस्था उदयाला आली. हेलनने रॅडक्लिफ कॉलेजमध्ये जिद्दीने प्रवेश घेतला. जे कॉलेज तिला प्रवेश नाकारत होते त्याच कॉलेजातून तिने सर्वसाधारण मुलींप्रमाणे चार वर्षात चांगल्या गुणांनी परीक्षा उत्तीर्ण केली. हेलनने अस्पष्ट का होईना पण ऐकता येऊ शकेल अशा आवाजात बोलण्यात यश मिळवले. बोलणाऱ्याच्या गळ्याची कंपने, जीभ व ओठांची हालचाल यांना स्पर्श करून त्यातून शिकण्याचा थक्क व्हावा असा प्रयोग करून तो यशस्वी करून दाखवला ! तिच्या भाषणाला नेहमीप्रमाणेच अॅनचे मोलाचे सहकार्य लाभले. हेलनने स्वतः वरच्या चित्रपटात व रंगभूमीवरही कामे केले. जगभर फिरून जागृती केली. अंध-बधिरांचे प्रश्न सर्वपरिचित झाले. अनेक मदत संस्था उभ्या राहिल्या. एका आयुष्यात एवढे सगळे केले हेलनने !
या पुस्तकाची भाषा सोपी पण प्रवाही आहे. पण फार मोठे नसल्यामुळे हेलनच्या बालपणीच्या प्रगतीची धावती ओळखच करून घ्यावी लागते. त्यामुळे तिची प्रगती फारच भरभर झाल्याची भावना होऊ शकते. त्यातल्या त्यात हीच एक उणीव या पुस्तकात आहे. चंद्रमोहन कुलकर्णी यांनी चितारलेले पुस्तकाचे मुखपृष्ठ अगदी अर्थपूर्ण आहे. अंधांच्या लाल-पांढऱ्या काठीला हिरवी पालवी फुटलेली दाखवली आहे . जिद्द आणि आशेचं प्रतीक!
एका सर्वाथाने पराधीन स्त्रीचा स्वयंपूर्णतेकडे झालेला हा प्रवास वाचून अक्षरशः निःशब्द आणि नतमस्तक व्हायला होतं. तिच्या जिद्दीला आणि अॅन सालीव्हानच्या जिद्दीला करू तेवढा कुर्निसात कमीच ठरेल. गुरुपौर्णिमेला आपण जेव्हा गुरू-शिष्यांचं स्मरण करतो तेव्हा आधुनिक जगातल्या अॅन आणि हेलन या जोडगोळीला विसरून चालणारच नाही !
- DAINIK SAKAL 18-06-2004
अपराजिता...
वैगुण्यावर मात करून जीवन अर्थपूर्ण बनवणाऱ्या व्यक्ती या स्वत:बरोबर इतरांचंही जीवन सार्थ करून जातात. जगाच्या इतिहासात जिचं नाव अमर झालं आहे, अशी हेलन केलर याच दुर्दम्य आशेचं प्रतीक होती. हेलन केलर आंधळी, बहिरी आणि मुकी होती. पण आपल्या मनातील जिद्दीच्या बळावर आणि कष्टांच्या मदतीने तिने आयुष्यातल्या सर्व उणिवांवर मात केली. जगातल्या सर्वच अपंगांना तिने जगण्याची खरी वाट खुली करून दिली. तिचं चरित्र कादंबरीच्या रूपाने कॅथरिन ओवेन्स पिअर्स हिने लिहिलं. याचा अनुवाद शांता शेळके यांनी ‘आंधळी’ या नावाने केला होता. हेलन केलरच्या जीवनाच प्रेरक आलेखच ही छोटेखानी कादंबरी मांडते.
दोन वर्षांची असताना आलेल्या तापामुळे हेलनच्या दृष्टीवर आणि श्रवणशक्तीवर परिणाम झाला. तिला बोलताही आलं नाही. अशा मुलीचं पालनपोषण करणं ही सोपी गोष्ट नव्हती. आसपासचे लोकही तिच्या आईला भविष्याबद्दल नाउमेद करीत. आई हाच हेलनच्या जगाशी असलेल्या संपर्काचा दुवा होता. हेलन सहा वर्षांची झाली तरी, तिला काहीच करता येत नसे. या मुलीला योग्य पद्धतीने शिकवलं तर ती चारचौघांसारखी जगू शकेल अशी आशा तिच्या आईला वाटत राहिली. कार्ल्स डिकन्सच्या एका पुस्तकात बोस्टनमधील ‘पार्किन्सन अंधशाळा’ हा संदर्भ वाचून, म्हणजे हेलनच्या आईला कुठेतरी आशेचा किरण दिसल्याप्रमाणे वाटलं. तिथल्या लॉरा खिस्तमन या अंध आणि मूक-बधिर मुलीबद्दल तिने वाचलं आणि आपल्या हेलनलाही स्पर्शाच्या भाषेची ओळख असल्याने तीही लॉराप्रमाणे शिकेल असा विचार तिच्या मनात चमकून गेला. हेलनला घेऊन केलर पतिपत्नी मग थेट वॉशिग्टनला डॉ. अलेक्झांडर ग्रॅहॅम बेलना भेटून आले. ब्रेल लिपीचा शोध लावणारे हेच डॉ. बेल. लॉराला ज्यांनी शिकवलं त्या डॉ. गिंडले यांच्या जागी आलेल्या मायकेल अॅनॅग्नॉस यांनी हेलनसाठी अॅन रुलिव्हन या चोवीस वर्षांच्या मुलीची निवड केली. ती स्वत: एक अंध बालिका म्हणून पार्किन्स शाळेत आली होती. पुढे शस्त्रक्रियेनंतर तिला थोडंफार दिसूही लागलं होतं. हेलनला शिकवण्यासाठी म्हणून अॅन तिच्या गावी येऊन दाखल झाली व आयुष्यभराचं नातंच या दोघींमध्ये जडून गेलं.
मात्र हेलनला हाताळणं सोपं नव्हतं. तरीपण अॅननं हे आव्हान स्वीकारलं आणि एका तुसड्या, रागीट बालिकेला तिने स्पर्शाच्या भाषेची गोडी लावली. तिला जगाचा चेहरा माहीत करून दिला. या पुस्तकात हेलन आणि अॅन दोघींच्या नात्याचा सुंदर वेध घेण्यात आला आहे. शब्द म्हणजे काय हे समजल्यावर हेलनला नवेनवे शब्द शिकून घेण्याचा ध्यासच लागला. मग भाषा, गणित, वेगवेगळे विषय तिला खुणावू लागले. हेलनला शिकायची ओढ लागली. एका टप्प्यानंतर तिला बोलायचा ध्यास लागला. एका मर्यादेपर्यंत त्यात ती यशस्वीही झाली. हेलन हा एक चमत्कार होता. रंगभूमीवर कार्यक्रम करून ती जगासमोर गेली. देशोदेशी फिरून तिने अंधत्वाबद्दल आणि मुकेपणा, बहिरेपणा याबद्दल समाजात जागृती करण्याचा प्रयत्न केला. ही कादंबरी हेलन केलरच्या या कष्टांबरोबरच तिच्या शिक्षिकेचा, अॅनचा तिला शिकवण्याचा ध्यासही समोर ठेवते. या दोघींमधलं नातं आणि अॅनच्या मृत्यूपर्यंत हेलनने तिला दिलेलं प्रेम हा सगळा सुंदर प्रवास ही कादंबरी चित्रित करते. हेलनने अॅनचं चरित्रही पुढे लिहिलं आणि स्वत:च्या वैगुण्यावर तिने कशी मात केली होती हे जगापुढे आणलं. हेलन केलर आणि अॅन सलिव्हन यांची ही कहाणी प्रेरक आहे आणि मानवी जीवनातील एक रोमांचकारी पर्वच उलगडून दाखवणारी आहे.
-नंदिनी आत्मसिद्ध
- Payal Surpam
काही दिवसांपूर्वी `आंधळी` हे हेलन केलर वर लिहिलेल्या; कॅथरिन ओवेन पिअर्स हिने लिहिलेल्या पुस्तकाचा शांता शेळके लिखित मराठी अनुवाद वाचला.
`चिकन सुप फॉर द सोल` यातील पुस्तकात एकदा हेलन केलर हिचा एक कोट वाचण्यात आला. फार भावला तो.
तिच्या जीवनावरीलच पुस्तक हे अस मी हाती घेईल याची कल्पना नव्हती.
तिचं जीवन फार मस्त रेखाटल आहे. शांता शेळके चा अनुवाद म्हटल्यावर तसेही काही बोलायची वेळच येत नाही.
इतक्या समर्थपणे स्वतःची शारिरीक व्यंगे पेलुन समोर येणार्या हेलन केलरचं कौतुक वाटत राहत. आयुष्यात जिद्द आणि महत्त्वकांक्षा असेल तर काहीच अशक्य नाहीए हे परत एकदा जाणवून गेलं.
आता पुढे तिचे स्वलिखित साहित्य `टू बी रिड` या लिस्ट मधे ठेवलेय. :)
नक्की वाचाव अस पुस्तक.
- DAINIK SAMANA 03-11-1996
हेलन केलरची स्फूर्तिदायक जीवनगाथा...
हेलन केलर हे आजच्या जगाला सर्वपरिचत असलेले केवळ एक व्यक्तिनाम नाही, तर माणसाच्या अदम्य आत्मविश्वासाचे आणि अपराजित विजिगीषु वृत्तीचे ते एक सुंदर प्रतीक आहे.
निसर्गाने दिलेल्या पंचेद्रियाच्या साह्याने माणूस परस्परांशी भोवतालच्या जगाशी संवाद साधतो. परंतु हेलनची तीन ज्ञानेंद्रिये निसर्गाने हिरावून घेतली होती. तिच्याकडे परस्पराशी संपर्क जोडण्याचे स्पर्श हे एकमेव साधन होते. असे असतानाही आशावादी मनोवृत्ती, विलक्षण जिद्द आणि अपरंपार परिश्रमशीतनेच्या बळावर तिने साऱ्या उणिवांवर मात केली. अशा थोर व आदर्श स्त्रीची जीवनगाथा कॅथरीन ओवेन्स पियर्सने लिहिली आहे. तिचा मराठी अनुवाद मराठीतील आघाडीच्या कवयित्री, लेखिका शांता ज शेळके यांनी ‘आंधळी’ या कादंबरीत केला आहे.
हेलन सुरेख, तल्लख अन् चपळ पोर होती. ती जवळजवळ दोन वर्षांची असताना तिला भयंकर ताप आला. त्या तापाने हेलनची दृष्टी व श्रवणशक्ती कायमची नष्ट करून टाकली. आंधळे व बहिरेपणामुळे तिचे चिमुकले मन भांबावून गेले. पूर्वीचा मोकळा, खेळकर व आनंदी स्वभाव पार नाहीसा होऊन ती चिडखोर व हट्टी बनली.
हेलनला परकी माणसे बहुधा शत्रू असतात असे सुरुवातीस वाटे. म्हणूनच तिने अॅनचे स्वागत लाथा-बुक्याने केले. तिच्याशी हेलनचे रोज झगडे होत. अॅन तिचे काहीही चालू देत नसे. तिच्या हटवादाला त्या पुरून उरल्या. तिने सर्वात प्रथम तिची जेवणाची पद्धत बदलली. बाई तिच्याशी बोटांच्या खुणांचे खेळ खेळी. बाईनी तिला सुईने कसे विणावे हे शिकवले. ही नवी कला अवगत झाल्यावर तिला एवढा आनंद झाला की तिला बार्इंबद्दल वाटणारा तिरस्कार कमी झाला.
त्यानंतर हेलनच्या जीवनात शिकणे हा एक मोठा आनंद, मोठेच वेड होऊन बसले. प्रत्येक गोष्ट शिकण्यास ती धडपडू लागली. सुरुवातीस बार्इंनी मिला पुठ्ठ्यावरचे वर उचललेले इंग्रजी लिपीतील वेगवेगळ्या अक्षरांची माहिती करून दिली. बार्इंच्या मदतीने हेलन प्रथम अक्षरे, शब्द, वाक्ये पेन्सिलीने लिहू लागली. तिला आपण जे लिहितो ते बरोबर आहे का हे कळत नसे. पण तिची ही अडचण बार्इंनी ‘ब्रेल’ लिपी वापरून दूर केली. या लिपीत बोटाला जाणवतील अशी उठादार टिंबे वर उचलेली होती. हेलन ही नवी लिपी शिकून घेऊ लागली. अक्षरामागून अक्षरं तिने समजावून घेतली. नंतर बार्इंनी तिला आकडे मोजण्यास, बेरीज-वजाबाकी करण्यास शिकवले.
हेलनला बोटाची भाषा चांगली अवगत झाली होती. पार्किन्स अंधशाळेच्या पदवीदान समारंभात कविता वाचण्याचे प्रात्यक्षिक तिने बोटाच्या लिपीच्या साह्याने करून दाखवले. परंतु या कार्यक्रमामध्ये आपणास बोलता येत नाही या एकाच गोष्टीची खंत वाटत होती. आपणस इतराप्रमाणे बोलता यावे अशी तिची फार मोठी महत्त्वाकांक्षा होती.
बाई सुरुवातीस छोट्या, साध्या, सुबोध गोष्टी तिला वाचून दाखवत व नंतर त्यांनी खरीखुरी पुस्तके वाचून दाखवण्यास प्रारंभ केला. त्या पुस्तकातील ‘लॉर्ड फॉन्टलरॉय’ या कथा वाचून तिलाही त्याचप्रमाणे दुसऱ्यासाठी काही करण्याची इच्छा होऊ लागली. टॉमी नावाच्या मुलाची दृष्टी व कान मेनिन्जायटिसमुळे गेले. तो मुलगा अनाथ, दरिद्री असल्यामुळे त्याला सुधारण्यासाठी तिने आपल्या अनेक मित्रांना पत्रे लिहून त्याच्यासाठी दोन वर्षे पुरतील एवढे पैसे जमवून दिले, जेणेकरून त्याला उत्तम शिक्षक मिळावा.
हेलनला स्वत:ची एक विशिष्ट वाङ्मयीन शैली साध्य झाली होती. तिच्या कथा पार्किन्स अंधशाळेच्या वार्षिक अहवालात प्रसिद्ध झाल्या होत्या. तिने लिहिलेल्या ‘वादळराजा’ पुस्तकाने तिच्याविरुद्ध वाङ्मयचौर्याबद्दल वादळ निर्माण केले होते, परंतु तिच्या अॅन बाई व डॉ. बेलनी तिचे मन वळवून तिला तिची जीवनकथा लिहिण्यास सांगितली. तिची कथा एका मासिकाने विकत घेतली.
त्या काळी असणाऱ्या बंधनामुळे फार थोड्याच स्त्रिया कॉलेजपर्यंत शिकत. त्यापैकी हेलन ही एक होती. कॉलेजमध्ये शिकत असताना तिला समजून सांगण्यासाठी अॅन तिच्या सर्व तासांना सोबत असत.
कॉलेज संपण्याच्या अगोदरच पुढील भवितव्याचा विचार करून स्वत: व बार्इंना राहण्यासाठी स्वत:च्या नावावरील रोखे विकून मालकीचे घर हेलनने घेतले. तिने आपले सारे आयुष्य दृष्टीहिनांच्या सेवेसाठी समर्पण करण्याचे ठरवले. ती अंध व त्याच्या प्रश्नविषयी लेखन करी. तिच्या लेखनाचा हळूहळू पण निश्चित परिणाम होत गेला. अंधाचे जीवन व समस्याविषयीच्या लेखाना मासिकातून अधिकाधिक जागा दिली जाऊ लागली. अंधासाठी उपचारगृहे शिक्षण व व्यवसाय या विषयावर जोराने विचारविनियम होऊ लागला. ठिकठिकाणी अंधासाठी ‘प्रकाशगृहे’ स्थापन झाली. तेथे अंधांना काम व करमणूक दोहोंचा भरपूर पुरवठा केला जाई.
हेलनने ‘अंधत्व’ विषयावर खूपच वाचन केले होते. तिला सतत लिहावे व व्याख्यानेही द्यावी लागत.. तिने जगातील निरनिराळ्या देशांना भेटी देऊन तेथील अंधाविषयीच्या कार्यास चालना दिली. आंधळ्यांना योग्य संधी लाभली तर ते किती कर्तबगार होऊ शकतात याचे प्रत्यंतर काही आंधळ्यांमधून कवी, संगीततज्ज्ञ विद्वान निर्माण होऊन समाजाला दिले आहे. हेलन म्हणे, मानवास शारीरिक व्यंगामुळे त्याच्या प्रगतीत अडथळा येत नाही, तर निराशा, हताशपणा हेच माणसाच्या प्रगतीला रोखून धरणारे एकमेव व्यंग आहे.
हेलन स्वत: पैसे मिळवी. पैसे मिळवण्यासाठी तिने सिनेमांमध्ये काम केले. नाटकामध्ये काम केले. ती रंगभूमीवरची एक मोठी अभिनेत्री बनली. रंगभूमीवर काम करीत असताना, अंधासाठी कार्य करण्यासाठी ‘अमेरिकन फाऊण्डेशन फॉर दी ब्लाइण्ड’ या मध्यवर्ती संस्थेची स्थापना झाली. आजपर्यंत अमेरिकेत अंधासाठी जे कार्य चालू होते ते विस्कळीत स्वरूपाचे होते. या संस्थेमुळे त्यास संघटीत स्वरूप प्राप्त झाले. या संस्थेसाठी हेलनने फंड जमा करण्याचे काम केले. तिने संस्थेसाठी सरकारी अनुदान व अंधासाठी ब्रेल लिपीतली पुस्तके छापून ती वाचनालयाला पुरवण्याचे काम सरकारकडून सुरू करून घेतले.
अंधांसाठी आणि स्त्रियांच्या उन्न्तिप्रित्यर्थ केलेल्या कार्यासाठी हेलनला ग्लासगो युनिव्हर्सिटीने डॉक्टर ऑफ लॉज’ ही बहुमोल पदवी दिली.
अॅन बाई तिच्या जीवनात आल्या नसत्या तर हेलनला एवढे सारे कधीच साध्य झाले नसते. आंधळेपणा काय असते हे स्वानुभवाने तिला ठाऊक असल्यामुळेच ती हेलनचे मन सूक्ष्मपणे जाणू शकली. अॅन मरण पावली तेव्हा ती हादरून गेली. आता निकटचे यापुढे तिला दुसरे कुणीही मिळणार नव्हते. हेलनने आपल्या आवडत्या बार्इंचे अॅनचे चरित्र माझ्या बाई हे लिहिले.
हेलनने आपले जीवन इतरांच्या सुखासाठी त्याच्या उपयोगी पडण्यासाठी व्यतित केले. शेवटी अंधागांना हेलनचे जीवन एक दीप, स्फूर्तीचा अखंड झरा होऊन राहिला आहे.
लेखिकेने पुस्तकामध्ये अपंगांशी कसे वागावे. त्याच्याबरोबर वावरताना कोणती काळजी घ्यावी याबाबत उपयुक्त माहिती दिली आहे.
लेखिकेने हेलनचे व्यक्तिमत्त्व कौशल्याने साकार केले आहे. हे पुस्तक वाचून झाल्यावर देवाने ज्याच्यावर अवकृपा केली आहे. त्यांना आपले जीवन सुखाने जगता यावे म्हणून हेलनने जे परिश्रम केले त्यात आपणही सहभागी व्हावे असे आपणास वाटेल.
-चंद्रशेखर द्वा. सोनसुरकर