NEWS PAPAR REVIEWतुमच्या-आमच्या जीवनावरील वपुंच्या कथा
मराठी साहित्यामध्ये एक सिद्धहस्त लेखक म्हणून ‘वपु’ साऱ्या महाराष्ट्राला ज्ञात आहेत. त्यांचा ‘माझं माझ्यापाशी’ हा कथासंग्रह तर प्रत्येक मराठी वाचकांच्या घराघरातून घडणाऱ्या कथेचा एक भाग ठरेल.
‘माझं माझ्यापाशी’ या कथासंग्रहात जवळपास चौदा कथांचा समावेश आहे. अगदी पहिल्याच ‘माझं माझ्यापाशी’ या कथेत ‘वपु’ आपल्या सांस्कृतिक ठेवींचा अभ्यास करताना कबिराचे अनेक दाखले देतात. ‘अहंकार म्हणजे मी व समर्पण म्हणजे परमात्मा’ असा त्यांचा दावा दिसतो. तर सोनं लुटविणारा सोनार’च्या माध्यमातून ते शिक्षणासाठी कष्टाचीच गरज आहे असे मानतात. कोणत्याही मार्गाची गोडी मुळातच लागली की गाडी अडत नाही. त्यासाठीच शिक्षण महत्त्वाचे आहे.
‘एम्डी’ कथा आजच्या पिढीला उपयुक्त, प्रयत्न व सातत्याशिवाय प्रगती होत नाही, असे सांगते. स्वातंत्र्य मिळाल्यापासून सामान्य माणसाला समाजकंटकांपासून वाचवणे राज्यकत्र्यांना शक्य झालेले नाही, ही मध्यवर्ती कल्पना या कथेत दिसते. ‘अमर’ चित्रपट ही कथा एका निरागस परिवाराची शोकांतिका आहे; तर ‘सपकाळाची सून सिंधू’ ही एक वास्तवादी सत्य कथा असून अन्यायाविरूद्ध स्वातंत्र्याची मशाल हातात घेऊन एकपात्री, एकाकी लढा देणाऱ्या स्रीची कथा आहे. तिला आजही ‘विंध्य सातपुड्यात’ लोकदेवता मानतात. ‘हे राहून गेलं’ या कथेमध्ये `Time is the Fourth Dimension` या आईनस्टाइनच्या वाक्याचा दाखला दिसतो.
प्रपंच आणि नोकरी या दोन पातळ्यांवर झगडा देणारी स्री ‘सावित्री’च आहे. बुद्धी व शास्र इकडे श्रद्धा वळवून स्रीने समर्थ बनावे, असाच संदेश ‘वर्षभर वटपौर्णिमा’ या कथेतून ‘वपु’ देतात, तर ‘पार्टनर’ ही जेवढ्या जित्याजागत्या माणसांची कहाणी आहे त्यापेक्षा कितीतरी पटीनं जास्त शेजारी शेजारी बांधलेल्या थडग्यांची कहाणी आहे. अशा थडग्यात संवाद हरविलेल्या नवरा-बायकोची थडगी जास्त आहेत.
‘अमीर नागरिकांचा गरीब देश’ ही कथा तर आजच्या वास्तवाचे धगधगते, ज्वलंत उदाहरण म्हणावे लागेल. भारताची शैक्षणिक व सांस्कृतिक जडण-घडण हळूहळू घसरत जाणार हे पन्नास वर्षापूर्वीच चर्चिलनं सांगितलं होतं आणि पन्नास वर्षांतील आपली कमाई काय, तर मदर तेरेसांना नोबेल व राज्यकत्र्यांना नोटेबल सीटस, असे खेदाने म्हणावे लागते.
‘आमच्यावर लिहू नका’ या कथेतील देवलांचे व्यक्तिमत्त्व आपणांस भारवून जाते. तर `This is to certify` या कथेत एक वेगळाच विषय वाचकांना मिळतो. ‘वर्षभर होळीच’ या कथेत आता सगळ्याच क्षेत्रांमध्ये होळी झाल्यामुळे मूळ होळी कमी झाल्याचे ‘वपु’ सांगतात. प्रत्येक माणसांत एक चांगुलपणाचा धागा असतो. त्याच्या आधाराने तो उंचावरच्या माणसांबरोबर एक प्रेमाचा शेला विणत असतो. अशा या चांगुलपणाच्या धाग्याचा स्पर्श ‘हत्या एका क्षणाची पण पूर्वतयारी...’ या कथेतून लेखकाने प्रभावीपणे मांडला आहे.’
समीक्षकाने एखाद्या लेखकाला घडविल्याचे एकही उदाहरण नाही. ही समीक्षकांची व परीक्षणकत्र्यांची बाजू ‘वपु’ शब्दाधिन कथा शब्दातित व्हावी’ या कथेतून समर्थपणे मांडतात. समृद्धता, लेखन, कथन, कथेची चौकट, कथा कथनाची गणना, पाश्र्वसंगीत अशी वेगवेगळी कथा-कथनाची सूत्रे लेखकाला व वाचकांना या कथेतून प्रेरणा देतात. कथा ग्रामीण असो की शहरी, त्या पाठीमागची यशस्विता व वाचकांपर्यंत पोहोचण्याचं मर्म ‘वपुं’नी नेटक्या शब्दांत या पुस्तकात सांगितले आहे.
एकंदरीत प्रत्येक माणसाने थोडे आत डोकावून पाहावे असे ज्वलंत अनुभवाचे निखारे ‘वपुं’च्या लेखणीतून व्यक्त होतात. या सर्व कथा जीवनातील अस्वस्थतेचे प्रतिबिंब होत. ‘वपुं’च्या लेखनशैलीचे नेमके वेगळेपण सर्व कथांना एक उंची देऊन जाते. माणसाच्या घुसमटलेल्या विचारांचे तरंग उघड करण्यासाठी ‘वपुं’चं पुस्तक ‘माझं माझ्यापाशी’ वाचणे ही रसिक वाचकांना एक मेजवानी ठरावी!